Update #4 Actieplan Open Overheid 2023 - 2027

1. Grip op eigen gegevens

Actiehouder: Waag Futurelab
In samenwerking met: Ministerie van BZK, Maatschappelijke coalitie Over Informatie Gesproken
Looptijd: september 2023 - juni 2024 (afgerond)

Het onderzoek door de Waag Futurelab naar regie op data is afgerond. In het onderzoek zijn de mogelijkheden en beperkingen beschreven om Nederlandse burgers meer controle te geven over data. De beschikbare methoden om burgers meer controle te geven over hun gegevens zijn in beeld gebracht. Doel van het onderzoek was om te begrijpen welke mogelijkheden en uitdagingen belanghebbenden ervaren bij de ontwikkeling van instrumenten. Dit is van belang om te begrijpen welke infrastructurele, organisatorische en wettelijke factoren de functionaliteiten van instrumenten beïnvloeden en daarmee de mogelijkheden voor ‘grip’ op persoonsgegevens beïnvloeden.

Als resultaat is opgeleverd:

• Een infographic die inzicht geeft in verschillende benaderingen van gegevensbeheer, waarvan burgers gebruik kunnen maken.
• Een rapport dat de beschikbare methoden beschrijft om controle over gegevens te krijgen en de ervaringen met deze methoden beschrijft om burgers meer greep te geven op data, gebaseerd op geselecteerde casussen. 

2. Openbaarheidscentrum Amsterdam

Actiehouder: Gemeente Amsterdam
In samenwerking met: Open State Foundation
Looptijd: september 2023 - december 2024

In de vorige update stonden de prioriteiten voor het Openbaarheidscentrum van Amsterdam. In deze update staan de resultaten die in het tweede kwartaal van 2024 behaald zijn:

• We hebben 7 globale profielen van Amsterdammers beschreven en we zijn bezig met de organisatie van focusgroepen. Dit zijn sessies waarin we samen met Amsterdammers enkele van deze profielen gaan verrijken en tot leven gaan brengen. Om per profiel te bepalen wat de informatiebehoefte is en hoe (en waar) die informatie openbaar gemaakt moet worden.
• Onze online community is gelanceerd en zal de komende tijd verder aangevuld te worden. Een van de eerste onderdelen die wordt toegevoegd is een online forum om mee te praten en mee te denken met de ontwikkelingen. Hier ligt het eerste ontwerp van klaar en wordt nu getest. Ook komt bijvoorbeeld de planning voor de doorontwikkeling van Open.Amsterdam op deze pagina te staan.
• Het ontwerp voor gedrag en cultuur (in de gemeente Amsterdam) ligt klaar voor besluitvorming.
• Op Open.Amsterdam hebben we twee nieuwe onderwerpen gepubliceerd; Spijtoptantenregeling en Bewonersparticipatie. En een wensen en eisen-document voor de doorontwikkeling van Open.Amsterdam ligt klaar voor onze ontwikkelaar.

Met de afdeling Publiek van het Stadsarchief hebben we een brainstorm gehouden om onze gezamenlijke ambities voor openbaarheid en het fysieke loket van het Openbaarheidscentrum in kaart te brengen. Daarop hebben we onze gezamenlijke resultaten voor het komende half jaar bepaald.

3. FAIR Woo dossiers

Actiehouder: Universiteit van Amsterdam
In samenwerking met: Ministerie van BZK, Rijksprogramma voor Duurzaam Digitale Informatiehuishouding (RDDI), VNG, IPO, Waterschappen, IMI, Open State Foundation, Nationaal Archief, Open webconcept
Looptijd: september 2023 - december 2024

In het tweede kwartaal, oftewel de lente, gebeurt er altijd veel bij Woogle want dan hebben we een flink stel afstudeerders. Zij presenteerden hun bevindingen op onze jaarlijkse Woorkshop op de laatste dag van het academische jaar. Op die link zijn alle onderwerpen, presentaties en scripties terug te vinden. We hebben onder andere gewerkt aan videotulen, de Woo-index, informatie extractie uit beschikkingen, convenanten, adviezen en Handelingen. Een van onze studenten gaat aan de slag als aio bij het CITaDOG project van Johan Wolswinkel aan de Universiteit Tilburg. En we waren natuurlijk trots dat ons project en onze aanbevelingen over FAIR publiceren genoemd werden in de paragraaf over actieve openbaarmaking in de kabinetsreactie op de invoeringstoets Wet open overheid.

4. Open standaarden

Actiehouder: Forum Standaardisatie
In samenwerking met: Overheidsbreed Beleidsoverleg Digitale Overheid (OBDO)
Looptijd: september 2023 - november 2027

Monitor Open Standaarden

De Monitor Open Standaarden 2023 staat online en is te vinden op de website van het Forum Standaardisatie, net als alle voorgaande monitorrapporten. Het onderzoek van de Monitor Open Standaarden 2024 loopt en is naar verwachting eind 2024 klaar.

Meting Internet en Veiligheidsstandaarden (IV-meting)

De laatste IV- meting van medio 2024 is klaar en te vinden op de website onder Meting Informatieveiligheidstandaarden.

Evenement(en) open overheid en open technologie

Met een panelgesprek en een informatiemarkt over de open standaarden, open source, open data en open inkoop werd het thema “openheid” prominent op de kaart gezet tijdens GovTech Day. Op 6 en 7 november was Forum Standaardisatie ook aanwezig bij Public Spaces. Een week later, op 13 juni 2024 nam Forum Standaardisatie deel aan Outdoor Office Day met collega’s van BZK en Open State Foundation. In de open lucht en in de publieke ruimte van het Haagse Bos organiseerden wij een lezing van Mariëtte van Huijsstee (Rathenau Instituut) over digitale afhankelijkheid en een lezing van Aaron Mirck over Artificiële Intelligentie.

5. Meerjarenplan Openbaarheid en Informatiehuishouding

Actiehouder: Ministerie van BZK
In samenwerking met: Rijksoverheid en medeoverheden
Looptijd: september 2023

Het Meerjarenplan Openbaarheid en Informatiehuishouding beschrijft hoe de Rijksoverheid haar digitale overheidsinformatie duurzaam toegankelijk gaat maken, zodat deze beter vindbaar en doorzoekbaar is. Het bevat zowel een langetermijnvisie als concrete stappen die op korte termijn worden gezet.

Het Meerjarenplan is in december 2023 samen met de plannen van de medeoverheden naar de Eerste en Tweede Kamer gestuurd. Het Adviescollege Openbaarheid en Informatiehuishouding (ACOI) heeft in mei haar advies uitgebracht over de meerjarenplannen getiteld ‘Alle is niets’. In samenwerking met de koepels van medeoverheden wordt er gewerkt aan een gezamenlijke reactie op dit advies. De verwachting is dat deze reactie in het vierde kwartaal van dit jaar met de Kamer kan worden gedeeld.

6. Informatiepositie van burgers in geschillen met de overheid

Actiehouder: Universiteit Leiden
In samenwerking met: Ministerie van JenV, Ministerie van BZK, IMI
Looptijd: oktober 2023 - december 2024

Het eerste deel van het project bestond uit het in kaart brengen van (juridische) literatuur en jurisprudentie over knelpunten die bestaan in de informatiepositie van burgers in het bestuursprocesrecht. Het tweede deel van het onderzoek bestond uit het interviewen van advocaten en rechters. Het doel van de interviews was om te vragen in hoeverre het beeld dat uit de literatuur naar voren komt in de praktijk wordt herkend en of er nog aanvullende knelpunten bestaan. Deze twee fases zijn inmiddels afgerond.

De geïdentificeerde knelpunten zijn in twee categorieën in te delen. De eerste categorie ziet op de ‘op de zaak betrekking hebbende stukken’. Dit zijn de documenten die burgers (willen) krijgen van de overheid om hun bezwaren te kunnen onderbouwen en het moment waarop ze deze documenten krijgen. De tweede categorie ziet op de (gedeeltelijke) geheimhouding van deze documenten.

Op basis van de geïdentificeerde knelpunten zullen de onderzoekers in Q3 oplossingsrichtingen formuleren en deze tijdens een expert meeting aan de geïnterviewden voorleggen.

7. Open Parlement

Actiehouder: ProDemos
In samenwerking met: relevante partners
Looptijd: september 2023 - december 2026

In het tweede kwartaal van 2024 brachten in totaal rond 26.000 scholieren en studenten waaronder ca. 4.900 mbo-studenten een bezoek aan politiek Den Haag (hiermee komt het totaal voor 2024 tot nu op ca. 58.000). Daarnaast volgden ruim 5.300 scholieren en studenten (waaronder ca. 2.600 mbo-studenten) een gastles op school (hiermee komt het totaal voor 2024 tot nu op ca. 13.500).

Het Bezoekerscentrum van ProDemos heeft in de eerste helft van 2024 ca. 7.200 bezoekers mogen rondleiden.

In het tweede kwartaal voerde ProDemos een groot aantal activiteiten uit in het kader van de Europese Verkiezingen die op 6 juni plaatsvonden.

De StemWijzer werd ruim 2,3 miljoen keer gebruikt. De jongeren stemhulp YoungVoice ruim 27.000 keer. Met onze speciale verkiezingsgastlessen bereikten we 5.000 jongeren. Op verkiezingsfestivals bereikten we 2.700 mbo-studenten, op bevrijdingsfestivals 2.500 mensen. Onze verschillende verkiezingskranten (in gewone taal, of voor mensen met een licht verstandelijke beperking) hadden een oplage van meer dan 150.000.

8. Burgerparticipatie versterken met digitale tools

Actiehouder: Ministerie van BZK
In samenwerking met: ICTU
Looptijd: september 2023 - december 2025

In 2023 is een overheidsversie van de participatietool Polis technisch gerealiseerd onder genaamd: praatmeemetdeoverheid.nl. In maart 2024 heeft de eerste interne test plaatsgevonden. De directies Digitale Samenleving en Democratie en Bestuur konden hun mening geven over het onderwerp ‘Digitale Participatie’. Na de eerste test is de vormgeving van de tool verder ontwikkeld in samenwerking met provincie Zuid-Holland. Momenteel loopt een test met een representatieve groep over de maatschappelijk dialoog rondom de energietransitie. Deze test is samen met het ministerie van Economische Zaken en Klimaat uitgezet. Er staan verder nog twee tests gepland deze zomer. Een interne test over werken met open source en een test in samenwerking met provincie Noord-Brabant. Aan de hand van alle opgedane ervaringen tijdens de pilot wordt de tool verder ontwikkeld ter voorbereiding van een publieke test.

9. Invoeringstoets Woo

Actiehouder: Ministerie van BZK
In samenwerking met: Andere ministeries, bestuursorganen en medeoverheden, Adviescollege Openbaarheid & Informatiehuishouding (ACOI), de Regeringscommissaris Informatiehuishouding, Hoge Colleges van Staat, en Woo-verzoekers

Eind juni zijn de kabinetsreactie op de eerder uitgevoerde Woo-invoeringstoets en de adviezen van de Regeringscommissaris Informatiehuishouding en het Adviescollege openbaarheid en informatiehuishouding (ACOI) naar de Kamer gestuurd. Hierin zijn maatregelen aangekondigd om de uitvoering en de uitvoerbaarheid van de Wet open overheid (Woo) te verbeteren. Zo zet het kabinet in op de verbetering van de afhandeling van Woo-verzoeken en beter contact tussen overheidsorganisaties en Woo-verzoekers. Een belangrijk punt is dat de Woo-verzoeker meer centraal moet komen te staan, door bijvoorbeeld regelmatig overleg na indiening van een (omvangrijk) Woo-verzoek over verdere afbakening, prioritering en fasering van het verstrekken van de gevraagde informatie. Ook is in de kabinetsreactie besloten dat op hoofdlijnen uiteengezet zal worden hoe de afhandeling van een Woo-verzoek eruitziet en hoe het contact en de samenwerking tussen overheidsorganisaties en Woo-verzoekers het beste kan worden vormgegeven. Dit zal meer duidelijkheid geven aan zowel Woo-verzoekers als overheidsorganisaties.

Bekijk de kabinetsreactie op de Woo-invoeringstoets en de tijdlijn met alle aangekondigde maatregelen ter verbetering.

10. Jaarrapportage Bedrijfsvoering Rijk

Actiehouder: Ministerie van BZK
In samenwerking met: Andere ministeries
Looptijd: jaarlijks vanaf 2023

In 2023 werd voor het eerst gerapporteerd in de Jaarrapportage Bedrijfsvoering Rijk (JBR) over de afhandeling van informatieverzoeken op grond van de Wet openbaarheid van bestuur (tot 1 mei 2022) en de Wet open overheid (vanaf 1 mei 2022). Door middel van deze rapportage laat de Rijksoverheid onder andere zien hoeveel verzoeken er per ministerie binnenkomen en of deze zijn afgehandeld binnen de vastgestelde termijnen. Dit geeft iedereen inzicht in de afhandeling van informatieverzoeken bij de Rijksoverheid. Deze rapportage zal jaarlijks onderdeel zijn van de JBR.

11. Open data

Actiehouder: Ministerie van BZK
In samenwerking met: VNG, Geonovum, Interbestuurlijke Datastrategie (IBDS)
Looptijd: september 2023 - december 2027

Sinds vrijdag 2 augustus is de Handleiding herziene Wet hergebruik van overheidsinformatie beschikbaar. Deze handleiding dient als leidraad voor het behandelen van verzoeken om hergebruik alsook voor het (pro-)actief beschikbaar stellen van overheidsinformatie voor hergebruik.

De handleiding zal periodiek verder worden bijgewerkt aan de hand van nieuwe ontwikkelingen en inzichten en is ontwikkeld door het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, in samenwerking met andere departementen binnen de Rijksoverheid, het Nationaal Archief, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), het InterProvinciaal Overleg (IPO), de Unie van Waterschappen (UVW) en Kenniscentrum Europa Decentraal (KED).

12. Open Source Program Office

Actiehouder: Ministerie van BZK
In samenwerking met: Belastingdienst, VNG, Provincie Zuid Holland, Kadaster, Alliander, NL Net, SIDN Fonds, Open State Foundation, Public Spaces, Foundation for Public Code
Looptijd: januari 2024 - december 2027

Sinds 1 augustus 2023 er een Kwartiermaker OSPO begonnen bij het ministerie van BZK. Het belangrijkste doel van de OSPO is om interne blokkades en knelpunten rondom open source weg te nemen. Daarnaast zal samenwerking worden gezocht met andere OSPO’s, overheden, bedrijven en ontwikkelaars.

BZK publiceert al vele projecten open source zoals de LinkeXtractor, de software die verbindingen legt tussen wetten en uitspraken, de publieke EDI-Wallet, en nieuwe AI-experimenten. Ook spannen we ons in om software die we publiceren open source herbruikbaar te maken zoals de broncode van DigiD. Daarnaast maken veel projecten nu de stap naar open source of worden nieuwe projecten als open source begonnen.

In de 2e helft van 2024 zet de OSPO zich in voor het bestendigen en versterken van de OSPO rol binnen het ministerie en het opbouwen van faciliteiten om open source en open source werken te ondersteunen.

Het OSPO BZK is nu te volgen op de social.overheid.nl Mastodon voor relevante updates over open source binnen en rondom BZK.

13. Open inkoop

Actiehouder: Ministerie van BZK
In samenwerking met: Andere ministeries, Inkoopuitvoeringscentra van het Rijk (IUC’s), Open State Foundation, Open Contracting Partnership (OCP)
Looptijd: januari 2024 - januari 2027

Winnaar App Challenge Open Inkoop bekend

“AI Tenderportaal” is de winnaar van de App Challenge. Op 14 maart 2024 heeft de jury van de App Challenge Open Inkoop de ingediende voorstellen met de deelnemers besproken en haar oordeel gevormd.

De jury bestond uit: André Weimar, Chief Procurement Officer Rijk, Serv Wiemers, Directeur Open State Foundation en Peter Specker, Manager Inkoopinformatie Rijk. 

In het voorstel van “AI Tenderportaal” zag de jury dat kerncriteria uit Rijksaanbestedingen op een goede en duidelijke wijze onder de aandacht worden gebracht van potentiële leveranciers, met specifieke aandacht voor de kleinere bedrijven. Dit draagt bij aan Inkopen Met Impact door het Rijk. Hun voorgestelde app heeft de potentie om voor meerdere doelgroepen nuttig te zijn. Mede doordat het een low/no-code systeem is, waardoor het dashboard makkelijk is aan te passen. Door het gebruik van AI biedt de app aan de gebruikers mogelijkheden voor interactie over de data

Hoe nu verder?

OSF, BZK en AI Tenderportaal gaan het winnende ontwerp nu omzetten in een werkende applicatie voor alle doelgroepen. Daarna volgt een openbare, waarschijnlijk online, bijeenkomst waarin de app zal worden gepresenteerd. Dat zal kort voor de zomervakanties zijn. Meer informatie is te vinden op www.zakendoenmethetrijk.nl. Daarover meer in de volgende update.

14. Onderzoek naar informatiebehoeften en -protocollen

Actiehouder: Instituut Maatschappelijke Innovatie (IMI)
In samenwerking met: Ministerie van BZK, VNG, Maatschappelijke coalitie Over Informatie Gesproken, Open State Foundation, NVJ, NVOJ, Universiteit Leiden
Looptijd: juli 2024 - december 2024

Aan welke overheidsinformatie hebben burgers behoefte? Waar zijn journalisten met name in geïnteresseerd? Zijn er rode draden te ontdekken in Woo-verzoeken? Naar deze vragen is nog maar betrekkelijk weinig onderzoek gedaan. In dit actiepunt wordt onderzoek gedaan naar de informatiebehoeften van de samenleving. Daarbij wordt ook gekeken naar de bruikbaarheid van informatieprotocollen. Door een beter begrip van de informatiebehoeften kan de overheid richtlijnen opstellen voor het actief openbaar maken van specifieke informatie.

Dit onderzoek wordt actief ondersteund door het ministerie van BZK. Inmiddels is er een klankbordgroep samengesteld met vertegenwoordigers van de rijksoverheid, journalistiek en wetenschap. Via het ministerie van BZK zijn Woo-coördinatoren van de ministeries benaderd met het verzoek om een interview. De eerste vraaggesprekken staan inmiddels gepland. Ook worden interviews gehouden met Woo-coördinatoren van gemeenten en provincies.

Ook wordt gewerkt aan een scan van informatiebehoeften op basis van een analyse van Woo-verzoeken bij verschillende ministeries. Via de Jaarrapportage Bedrijfsvoering Rijk en de Departementale Rapportage Burgerbrieven wordt in kaart gebracht welke informatie burgers vaak zoeken en opvragen.

15. Maatschappelijke baten van transparantie

Actiehouder: Instituut Maatschappelijke Innovatie (IMI)
In samenwerking met: Ministerie van BZK, Nationaal Archief, VNG, RDDI, Open State Foundation, NVJ, NVOJ, Universiteit Utrecht, Universiteit Leiden
Looptijd: maart 2024 - december 2024

Er is de laatste jaren onderzoek gedaan naar de kosten van openbaarheid, maar er is minder aandacht besteed aan de maatschappelijke effecten en voordelen ervan. In het kader van discussies over transparantie van overheidsinformatie is het belangrijk om meer inzicht te krijgen in de baten van openbaarheid.

We zijn erg blij dat de Maatschappelijke Coalitie Over Informatie Gesproken besloten heeft om dit onderzoek financieel te ondersteunen. Ook worden er gesprekken gevoerd over de wijze waarop het Nationaal Archief aan dit onderzoek kan bijdragen. Inmiddels is er in samenwerking met Follow the Money en met gebruikmaking van LexisNexis een inventarisatie gemaakt van honderden Wob- en Woo-verzoeken die de afgelopen jaren hebben geleid tot berichten in de media. Ook is een start gemaakt met een literatuursearch. De eerste interviews over het maatschappelijk nut van openbaarheid zullen de komende maanden worden gehouden.

16. Professionalisering van participatie

Actiehouders: Ministerie van IenW
In samenwerking met: Ministerie van BZK, Erasmus Universiteit Rotterdam, Hanze Hogeschool Groningen
Looptijd: oktober 2023 – november 2024

Onderzoeksvouchers

Eerder dit voorjaar kondigde het Kennisknooppunt Participatie aan dat zij namens De Hanzehogeschool Groningen, de Erasmus Universiteit Rotterdam, het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat vier onderzoeksvouchers uit zou reiken. Het doel van deze vouchers is om (praktijk)onderzoek naar participatieonderwerpen niet alleen te agenderen, maar ook te laten uitvoeren. In totaal zijn er acht ambitieuze onderzoeksvoorstellen ingediend. Deze zijn allen beoordeeld op vooraf gedeelde criteria: het onderwerp, de doelstelling en vraagstelling, de urgentie en het belang, het plan van aanpak, ervaring en expertise van betrokken partijen, haalbaarheid, impact, eigen financiële bijdrage én tot slot de inzet van jonge professionals. Op basis van de gemiddelde beoordeling van de organiserende partijen is aan de volgende partijen een voucher toegekend:

• Populytics, TU Delft en UMC Utrecht, met als onderwerp: Hoe kunnen we de inclusiviteit van online participatiemethoden vergroten?
• De Haagse Hogeschool en Gemeente Den Haag, met als onderwerp: Meertaligheid in burgerberaden: onderbouwde keuzes voor inclusieve participatie
• Invior en Tilburg University, met als onderwerp: Van ontwerp naar praktijk: opvattingen van inwoners over verschillende vormen van participatie
• Behavioural Insights Group Rotterdam (BIG’R) en Gemeente Rotterdam, met als onderwerp: De gedragssysteemkaart voor effectieve participatie

Kennisagenda en bijeenkomst

Gedurende de hele zomer kunnen participatieprofessionals vanuit de praktijk en onderzoekswereld meedoen aan de consultatie van de in januari gelanceerde Kennisagenda Participatie 2024. De consultatie is tevens een pilot voor het Pol.is-project, waarin naast het Kennisknooppunt Participatie ook de provincie Zuid-Holland, provincie Brabant en de provincie Groningen meedoen. Meer informatie over de consultatie of deelnemen? Bekijk de kennisagenda. 

Tot slot organiseert het Kennisknooppunt namens dezelfde vier partijen op 15 oktober 2024 in Utrecht een kennisconferentie, met als thema “Van burgerperspectieven naar beter begrip”. Tijdens deze bijeenkomst gaan participatieprofessionals vanuit de praktijk en de onderzoekswereld met elkaar in gesprek gaan over hoe participatie kan helpen om burgerperspectieven beter te laten doorwerken in beleid. Aanmelden kan (zolang er nog vrije plekken zijn) via de website van het Kennisknooppunt Participatie.

17. Gids Ambtelijk Vakmanschap

Actiehouder: Ministerie van BZK
In samenwerking met: Voorlichtingsraad
Looptijd: oktober 2023 - december 2024

De Rijksoverheid beweegt steeds meer naar een open cultuur. Dit vraagt om een duurzame gedrags- en cultuurverandering in hoe ambtenaren omgaan met informatie. Grenzeloos Samenwerken/Ambtelijk Vakmanschap en Dialoog en Ethiek ondersteunen en versterken deze beweging door onder meer:

• Implementatie nieuwe ambtseed; in de nieuwe ambtseed wordt specifiek benoemd dat we open werken, waar kan. Maar wat vraagt dit van ambtenaren? Omdat zittende ambtenaren niet de nieuwe ambtseed zullen afleggen maar het wel van belang is dat zij weten dat deze er is en wat dit vraagt van hun ambtelijk vakmanschap wordt er gekeken hoe deze groep ambtenaren hier in meegenomen kan worden. Denk bijvoorbeeld aan een gesprekshandleiding die leidinggevenden kunnen gebruiken tijdens team overleggen om hier aandacht aan te schenken.
• Interview met Susanne van den Oudenhoven en Eline Veen-van der Veer over open en transparant werken als onderdeel van ons ambtelijk vakmanschap. Door middel van dit soort interviews en andere communicatie uitingen op ons LinkedIn pagina willen we meer bewustzijn creëren onder ambtenaren.