Update #3 Actieplan Open Overheid 2023 - 2027

1. Grip op eigen gegevens

Actiehouder: Waag Futurelab
In samenwerking met: Ministerie van BZK, Maatschappelijke coalitie Over Informatie Gesproken
Looptijd: september 2023 - december 2023

Het onderzoek door de Waag Futurelab naar regie op data (actielijn 1) is bijna afgerond. In het onderzoek worden de mogelijkheden en beperkingen beschreven om Nederlandse burgers meer controle te geven over data. En worden de beschikbare methoden om burgers meer controle te geven over hun gegevens in beeld gebracht. Doel van het onderzoek is om te begrijpen welke mogelijkheden en uitdagingen belanghebbenden ervaren bij de ontwikkeling van instrumenten. Dit is van belang om te begrijpen welke infrastructurele, organisatorische en wettelijke factoren de functionaliteiten van instrumenten beïnvloeden en daarmee de mogelijkheden voor ‘grip’ op persoonsgegevens beïnvloeden.

Als resultaat zal wordt opgeleverd:

• Een infographic die inzicht geeft in verschillende benaderingen van gegevensbeheer, waarvan burgers gebruik kunnen maken en
• een rapport dat de beschikbare methoden om controle over gegevens te krijgen beschrijft en de ervaringen met deze methoden beschrijft om burgers meer greep te geven op data, gebaseerd op geselecteerde casussen.

2. Openbaarheidscentrum Amsterdam

Actiehouder: Gemeente Amsterdam
In samenwerking met: Open State Foundation

De Gemeente Amsterdam en de Open State Foundation hebben in een gezamenlijke sessie het kompas voor het ontwikkelen van het openbaarheidscentrum getoetst en aangevuld. Daarnaast hebben we als prioriteiten benoemd:

• Ophalen van de informatiebehoefte van Amsterdammers,
• opbouwen van een community voor het bouwen van het openbaarheidscentrum,
• aan de slag met gedragsverandering,
• actief openbaar maken van twee bestuurlijke dossier als pilot,
• starten met de doorontwikkeling van open.amsterdam en
• invullen van het profiel van de contactpersoon.

Op deze prioriteiten zijn de nodige (eerste) stappen gezet, zoals een aantal aanpassingen aan open.amsterdam, interviews om de verschillende profielen van Amsterdammers in kaart te brengen, start met het ontwerp voor een online platform voor de community en de nodige interne (bestuurlijke) afstemming over de plannen en wordt verbinding gemaakt met andere bewegingen zoals participatie, vertrouwen en leiderschap. De komende periode werken we hieraan verder.

3. FAIR Woo dossiers

Actiehouder: Universiteit van Amsterdam
In samenwerking met: Ministerie van BZK, Rijksprogramma voor Duurzaam Digitale Informatiehuishouding (RDDI), VNG, IPO, Waterschappen, IMI, Open State Foundation, Nationaal Archief, Open webconcept
Looptijd: september 2023 - december 2024

We hebben bij de Provincie Zuid Holland software ontwikkeld voor het maken van Woo-besluiten die in één handeling de metadata, de besluitbrief en het anonimiseren daarvan oplevert. In iBestuur hebben we een stuk geplaatst over de negatieve effecten van lak-software op de vindbaarheid en toegankelijkheid van Woo-documenten. Woogle is gepresenteerd op het NWO ICTOpen congres. Onze Woo besluit tijdslijn-extractor is gepresenteerd op het Europese congres van de computer linguïsten EACL.

Woogle groeit verder: de Handelingen der Staten-Generaal staan vanaf 1995 in Woogle en worden dagelijks aangevuld. Ook zijn we begonnen met de raadsverslagen van lagere overheden, en met adviezen. Vooral de stukken van de lagere overheden zijn zeer omvangrijk: slechts een beperkt deel van de stukken van Nijmegen beslaat al 150 duizend pagina’s. We hebben de Nationaal Archief Fair Beslisnota Uitdaging opgezet die tot eind dit jaar zal gaan lopen. Tenslotte zijn er in januari zes bachelor studenten afgestudeerd op projecten gerelateerd aan FAIR Woo-documenten. We verwachten dat daar in Q2 nog eens tien bachelors en masters bij zullen komen.

4. Open standaarden

Actiehouder: Forum Standaardisatie
In samenwerking met: Overheidsbreed Beleidsoverleg Digitale Overheid (OBDO)
Looptijd: september 2023 - november 2027

Monitor Open Standaarden

De Monitor Open Standaarden 2023 staat online en is te vinden op de website van het Forum Standaardisatie, net als alle voorgaande monitorrapporten. In deze monitor extra aandacht voor openbare aanbestedingen en de trek van overheidsorganisaties naar cloudoplossingen. In de brief van 22 maart 2024 aan de Tweede Kamer maakte Staatssecretaris Van Huffelen melding van deze monitor. De conclusie is dat de vraag om de relevante open standaarden in aanbestedingen (te) langzaam vooruitgaat en rond de vijftig procent ligt. Dat wil zeggen: is een standaard relevant, dan is de kans dat deze in een aanbesteding ook daadwerkelijk gevraagd wordt vijftig procent. Voor de geïnteresseerde lezer: alle vergaderstukken van het Forum Standaardisatie zijn openbaar en te vinden op de website onder vergaderstukken.

Meting Internet en Veiligheidsstandaarden (IV-meting)

De laatste IV- meting van medio 2023 is te vinden op de website onder Meting Informatieveiligheidstandaarden. De IV-meting van voorjaar 2024 is verdubbeld door de toevoeging van de domeinnamen uit het Register Internetdomeinen Overheid en zal in het tweede kwartaal worden gepubliceerd.

Evenement(en) open overheid en open technologie

Tijdens het ECP Jaarfestival op 16 november 2023 organiseerde Forum Standaardisatie in samenwerking met de Open State Foundation en het programma Open Overheid een learning table over de balans tussen openheid en geslotenheid. Het volgende evenement staat gepland op 6 juni 2024 tijdens het GovTech Day  van iBestuur. Het plan is om een panelgesprek te voeren over de noodzaak voor meer openheid en dit te belichten vanuit de perspectieven open standaarden, open source, open data en open inkoop. Dezelfde dag zal Forum Standaardisatie ook te vinden zijn bij Public Spaces.  Een week later, op 13 juni 2024 neemt Forum Standaardisatie deel aan Outdoor Office Day. Het programma daarvoor is nog onder constructie maar zal in ieder geval een of meer wandelvergaderingen inhouden rond het thema open overheid en open technologie.

5. Meerjarenplan Openbaarheid en Informatiehuishouding

Actiehouder: Ministerie van BZK
In samenwerking met: Rijksoverheid en medeoverheden
Looptijd: september 2023

Het Meerjarenplan Openbaarheid en Informatiehuishouding beschrijft hoe de Rijksoverheid haar digitale overheidsinformatie duurzaam toegankelijk gaat maken, zodat deze beter vindbaar en doorzoekbaar is. Het bevat zowel een langetermijnvisie als concrete stappen die op korte termijn worden gezet.

Het Meerjarenplan is in december 2023 samen met de plannen van de medeoverheden naar de Eerste en Tweede Kamer gestuurd. Zie hiervoor: Kamerbrief bij Meerjarenplannen digitale informatiehuishouding | Kamerstuk | Rijksoverheid.nl. Het Adviescollege Openbaarheid en Informatiehuishouding (ACOI) komt begin Q2 2024 met een advies over het meerjarenplan. Binnen drie maanden daarop volgt een kabinetsreactie vanuit het Ministerie van BZK.

6. Informatiepositie van burgers in geschillen met de overheid

Actiehouder: Universiteit Leiden
In samenwerking met: Ministerie van JenV, Ministerie van BZK, IMI
Looptijd: oktober 2023 - juni 2024

Het eerste deel van het project bestond uit het in kaart brengen van (juridische) literatuur en jurisprudentie over knelpunten die bestaan in de informatiepositie van burgers in het bestuursprocesrecht. Deze fase is inmiddels afgerond. De geïdentificeerde knelpunten zijn in twee categorieën in te delen. De eerste categorie ziet op de ‘op de zaak betrekking hebbende stukken’. Dit zijn de documenten die burgers (willen) krijgen van de overheid om hun bezwaren te kunnen onderbouwen en het moment waarop ze deze documenten krijgen. De tweede categorie ziet op de (gedeeltelijke) geheimhouding van deze documenten.

Het tweede deel van het onderzoek bestaat uit het interviewen van advocaten en rechters. Het doel hiervan is om te vragen in hoeverre het beeld dat uit de literatuur naar voren komt in de praktijk, wordt herkend en of er in de praktijk nog aanvullende knelpunten bestaan. Deze interviews vinden dit kwartaal plaats.

7. Open Parlement

Actiehouder: ProDemos
In samenwerking met: relevante partners

In juni zijn de Europese verkiezingen. ProDemos bereidt zich daarop voor, zodat we ook voor deze verkiezingen activiteiten kunnen aanbieden voor verschillende doelgroepen.

In het eerste kwartaal van 2024 brachten in totaal ruim 32.000 scholieren en studenten, waaronder circa 3.400 mbo-studenten, een bezoek aan politiek Den Haag. Daarnaast volgden ruim 8.000 scholieren en studenten, waarvan circa 5.000 van het MBO, een gastles op school.

Het Bezoekerscentrum van ProDemos heeft in diezelfde periode bijna 2.800 bezoekers mogen rondleiden.

8. Burgerparticipatie versterken met digitale tools

Actiehouder: Ministerie van BZK
In samenwerking met: ICTU
Looptijd: september 2023 - december 2025

In 2023 is praatmeemetdeoverheid.nl technisch gerealiseerd. In maart 2024 heeft de eerste interne pilot plaatsgevonden. De directies Digitale Samenleving en Democratie en Bestuur konden hun mening geven over het onderwerp ‘Digitale Participatie’. De bevindingen van deze test worden meegenomen in de vormgeving van de volgende. Zo wordt de tool en het gebruik ervan verder ontwikkeld. De volgende test zal ook intern zijn en voor de zomer plaatsvinden, waarna we twee nieuwe onderwerpen gaan testen met een representatieve groep. Als deze tests succesvol zijn zal na de zomer een publieke test volgen.

9. Invoeringstoets Woo

Actiehouder: Ministerie van BZK
In samenwerking met: Andere ministeries, bestuursorganen en medeoverheden, Adviescollege Openbaarheid & Informatiehuishouding (ACOI), de Regeringscommissaris Informatiehuishouding, Hoge Colleges van Staat, en Woo-verzoekers

De Woo-invoeringstoets is in december vorig jaar naar de Kamer gestuurd. Met dit onderzoek zijn knelpunten en best practices in kaart gebracht die gebruikers en uitvoerders van de Woo ervaren. Een extern onderzoeksbureau, SEO Economisch Onderzoek, heeft het onderzoek uitgevoerd onder begeleiding van een breed samengestelde begeleidingscommissie, bestaande uit vertegenwoordigers van zowel gebruikers als van bestuursorganen.

De staatssecretaris van BZK heeft het Adviescollege openbaarheid en informatiehuishouding (ACOI) en de Regeringscommissaris Informatiehuishouding gevraagd om te reflecteren op de uitkomsten en te komen met een advies om de knelpunten te verbeteren. Bekijk het advies van de Regeringscommissaris Informatiehuishouding en dat van het ACOI. Op de Woo-invoeringstoets en bijbehorende adviezen zal voor het zomerreces een kabinetsreactie volgen.

10. Jaarrapportage Bedrijfsvoering Rijk

Actiehouder: Ministerie van BZK
In samenwerking met: Andere ministeries
Looptijd: jaarlijks vanaf 2023

In 2023 werd voor het eerst gerapporteerd in de Jaarrapportage Bedrijfsvoering Rijk (JBR) over de afhandeling van informatieverzoeken op grond van de Wet openbaarheid van bestuur (tot 1 mei 2022) en de Wet open overheid (vanaf 1 mei 2022). Door middel van deze rapportage laat de Rijksoverheid onder andere zien hoeveel verzoeken er per ministerie binnenkomen en of deze zijn afgehandeld binnen de vastgestelde termijnen. Dit geeft iedereen inzicht in de afhandeling van informatieverzoeken bij de Rijksoverheid. Deze rapportage zal jaarlijks onderdeel zijn van de JBR.

11. Open data

Actiehouder: Ministerie van BZK
In samenwerking met: VNG, Geonovum, Interbestuurlijke Datastrategie (IBDS)
Looptijd: september 2023 - december 2027

De Wet implementatie Open Datarichtlijn is door de Tweede Kamer goedgekeurd begin maart en ligt nu ter behandeling in de Eerste Kamer. Er wordt op dit moment hard gewerkt om voor juni 2024 nieuwe datasets als open data te publiceren. Een handreiking die overheidsorganisaties helpt om open data beschikbaar te maken zal voor de zomer klaar zijn.

12. Open Source Program Office

Actiehouder: Ministerie van BZK
In samenwerking met: Belastingdienst, VNG, Provincie Zuid Holland, Kadaster, Alliander, NL Net, SIDN Fonds, Open State Foundation, Public Spaces, Foundation for Public Code
Looptijd: januari 2024 - december 2027

Sinds 1 augustus er een Kwartiermaker OSPO begonnen bij het ministerie van BZK. Het belangrijkste doel van de OSPO is om interne blokkades en knelpunten rondom open source weg te nemen. Daarnaast zal samenwerking worden gezocht met andere OSPO’s, overheden, bedrijven en ontwikkelaars.

BZK publiceert al vele projecten open source zoals de LinkeXtractor, de software die verbindingen legt tussen wetten en uitspraken, de publieke EDI-Wallet, en nieuwe AI experimenten. Daarnaast maken veel projecten nu de stap naar open source of worden nieuwe projecten als open source begonnen.

Het OSPO BZK is nu te volgen op de social.overheid.nl Mastodon voor relevante updates over open source binnen en rondom BZK. Op 16 april is de code voor de eerste werkende versie van de publieke EDI-Wallet gepubliceerd op GitHub. De komende maanden kan je ons ook vinden op meerdere bijeenkomsten en conferenties.

13. Open inkoop

Actiehouder: Ministerie van BZK
In samenwerking met: Andere ministeries, Inkoopuitvoeringscentra van het Rijk (IUC’s), Open State Foundation, Open Contracting Partnership (OCP)
Looptijd: januari 2024 - januari 2026

Na de lancering van Zakendoenmethetrijk.nl is de website in acht maanden tijd bijna 50.000 keer bezocht. Dat is een redelijk goed resultaat voor een onderwerp van de Rijksoverheid. Een kleine meerderheid (52 procent) is tevreden met de verstrekte informatie, maar dit ligt lager dan het streefcijfer van 70 procent. Onderzoek naar de bezoekgegevens is bezig om na te gaan wat de mogelijkheden zijn om het streefcijfer te halen. In de tussentijd wordt verder gewerkt aan het vervolmaken van de informatie. Inmiddels zijn elf van de tweeëntwintig categorieplannen openbaar gemaakt, aan de andere helft wordt nog gewerkt. Na vaststelling van deze plannen door de ambtelijke top, volgt publicatie. Tegelijkertijd wordt de inhoud op de website voortdurend geactualiseerd en wordt gewerkt aan een betere toegankelijkheid van de beschikbare informatie.

De OCP is bezig met de afronding van de GAP-analyse tussen de inkoopinformatie van het Rijk die openbaar zou moeten zijn en die openbaar is. Tegelijkertijd maakt de OCP voor Open Inkoop een inschatting van de relatieve positie van Nederland ten opzichte van andere EU-landen. De uitkomsten van beide acties zullen worden besproken met de ambtelijke top, op basis waarvan zal worden bezien of nadere acties nodig en wenselijk zijn.

Winnaar App Challenge Open Inkoop bekend

“AI Tenderportaal” is de winnaar van de App Challenge. Op 14 maart 2024 heeft de jury van de App Challenge Open Inkoop de ingediende voorstellenmet met de deelnemers besproken en haar oordeel gevormd.

De jury bestond uit: André Weimar, Chief Procurement Officer Rijk, Serv Wiemers, Directeur Open State Foundation en Peter Specker, Manager Inkoopinformatie Rijk. 

In het voorstel van “AI Tenderportaal” zag de jury dat kerncriteria uit Rijksaanbestedingen op een goede en duidelijke wijze onder de aandacht worden gebracht van potentiële leveranciers, met specifieke aandacht voor de kleinere bedrijven. Dit draagt bij aan Inkopen Met Impact door het Rijk. Hun voorgestelde app heeft de potentie om voor meerdere doelgroepen nuttig te zijn. Mede doordat het een low/no-code systeem is, waardoor het dashboard makkelijk is aan te passen. Door het gebruik van AI biedt de app aan de gebruikers mogelijkheden voor interactie over de data

OSF, BZK en AI Tenderportaal gaan het winnende ontwerp nu omzetten in een werkende applicatie voor alle doelgroepen. Daarna volgt een openbare, waarschijnlijk online, bijeenkomst waarin de app zal worden gepresenteerd. Dat zal kort voor de zomervakanties zijn. Meer informatie is te vinden op ZakendoenmethetRijk.nl.

14. Onderzoek naar informatiebehoeften en -protocollen

Actiehouder: Instituut Maatschappelijke Innovatie (IMI)
In samenwerking met: Ministerie van BZK, VNG, Maatschappelijke coalitie Over Informatie Gesproken, Open State Foundation, NVJ, NVOJ, Universiteit Leiden
Looptijd: maart 2024 - december 2024

Op dit moment worden er gesprekken gevoerd met het Programma Open Overheid over de precieze opdrachtverlening voor dit onderzoek.

15. Maatschappelijke baten van transparantie

Actiehouder: Instituut Maatschappelijke Innovatie (IMI)
In samenwerking met: Ministerie van BZK, Nationaal Archief, VNG, RDDI, Open State Foundation, NVJ, NVOJ, Universiteit Utrecht, Universiteit Leiden
Looptijd: maart 2024 - december 2024

Er is de laatste jaren onderzoek gedaan naar de kosten van openbaarheid, maar er is minder aandacht besteed aan de maatschappelijke effecten en voordelen ervan. In het kader van discussies over transparantie van overheidsinformatie is het belangrijk om meer inzicht te krijgen in de baten van openbaarheid.

Met het Nationaal Archief en het ministerie van BZK wordt overlegd over de manier waarop het onderzoek vorm kan krijgen. Ook is een aanvraag ingediend bij de maatschappelijke coalitie Over Informatie Gesproken. Daarnaast is een eerste inventarisatie gaande van mogelijk interessante Woo-verzoeken op basis van een media-analyse.

16. Professionalisering van participatie

Actiehouders: Ministerie van IenW
In samenwerking met: Ministerie van BZK, Erasmus Universiteit Rotterdam, Hanze Hogeschool Groningen

Als onderdeel van het Ministerie van IenW, lanceerde het Kennisknooppunt Participatie begin 2024 in samenwerking met verschillende kennispartners de (geactualiseerde) kennisagenda participatie 2024. De kennisagenda participatie 2024 heeft als doel om urgente kennisvragen op het gebied van participatie te inventariseren, prioriteren en te (laten) onderzoeken. Actuele kennisvragen gaan onder meer over hoe politici en bestuurders om kunnen gaan met participatiedilemma’s, waarbij politieke en bestuurlijke overwegingen botsen met de wens om burgers en belanghebbenden actief te betrekken bij besluitvormingsprocessen.

Onderzoeksvouchers

Om antwoorden te vinden op de vragen uit de kennisagenda 2024, reikt het Kennisknooppunt Participatie namens De Hanzehogeschool Groningen, de Erasmus Universiteit Rotterdam, het Ministerie van BZK en het Ministerie van I en W vier onderzoeksvouchers uit. Elke onderzoeksvoucher heeft een waarde van €15.000,-. Het doel van deze vouchers is om (praktijk)onderzoek naar participatieonderwerpen niet alleen te agenderen, maar ook te laten uitvoeren. De deadline voor het indienen van een onderzoeksvoorstel is 9 juni aanstaande. Alle informatie (waaronder de criteria voor deelname, de beoordelingsmatrix en de belangrijke deadlines) staat op de website van het Kennisknooppunt Participatie.

Bijeenkomst Partipatie Onderzoek & Praktijk

Naast het uitreiken van onderzoeksvouchers, organiseren de actiehouders van dit actiepunt op 15 oktober 2024 een tweede netwerkbijeenkomst (‘POP2’). Het verbinden van onderzoek en praktijk staat deze dag centraal en daarom nodigen we overheden, kennisinstellingen en praktijkprofessionals van o.a. ngo’s, burgerinitiatieven en adviesbureaus van harte uit. Meer informatie over deze bijeenkomst verschijnt binnenkort op de LinkedIn-pagina en website van het Kennisknooppunt Participatie. Het verslag van de eerste netwerkbijeenkomst in 2023 (‘POP1’) is ook terug te lezen op onze website.

17. Gids Ambtelijk Vakmanschap

Actiehouder: Ministerie van BZK
In samenwerking met: Voorlichtingsraad
Looptijd: oktober 2023 - december 2024

De Rijksoverheid beweegt steeds meer naar een open cultuur. Dit vraagt om een duurzame gedrags- en cultuurverandering in hoe ambtenaren omgaan met informatie. Grenzeloos Samenwerken/Ambtelijk Vakmanschap en Dialoog en Ethiek ondersteunen en versterken deze beweging door onder meer:

• Gesprekken ambtelijk vakmanschap; er heeft een eerste verdiepend gesprek plaats gevonden met 100 ambtenaren van de Belastingdienst.  We zijn met elkaar in gesprek gegaan over het eerste stukje uit de vernieuwde ambtseed over open en transparant werken; “Ik ga zorgvuldig om met informatie. Ik draag bij aan een open overheid en weet ook dat ik vertrouwelijke informatie geheim moet houden”.

Een van de belangrijkste inzichten uit dit gesprek was dat open en transparant werken niet een doel op zich is maar een middel om een meer betrouwbare overheid te zijn. Door dit soort gesprekken met elkaar te voeren worden we ons bewuster van ons ambtelijk vakmanschap en wat het betekent om open en transparant te werken.

De komende periode gaan we meer van dit soort gesprekken voeren om meer bewustzijn te creëren in wat het betekent voor ambtenaren om open en transparant te werken in hun dagelijkse werkpraktijk.