Update #5 Actieplan Open Overheid 2023 - 2027

1. Grip op eigen gegevens

Actiehouder: Waag Futurelab
In samenwerking met: Ministerie van BZK, Maatschappelijke coalitie Over Informatie Gesproken
Looptijd: september 2023 – juni 2024 (afgerond)

Het onderzoek door de Waag Futurelab naar regie op data is afgerond. In het onderzoek zijn de mogelijkheden en beperkingen beschreven om Nederlandse burgers meer controle te geven over data. De beschikbare methoden om burgers meer controle te geven over hun gegevens zijn in beeld gebracht. Doel van het onderzoek was om te begrijpen welke mogelijkheden en uitdagingen belanghebbenden ervaren bij de ontwikkeling van instrumenten. Dit is van belang om te begrijpen welke infrastructurele, organisatorische en wettelijke factoren de functionaliteiten van instrumenten beïnvloeden en daarmee de mogelijkheden voor ‘grip’ op persoonsgegevens beïnvloeden.

Als resultaat is opgeleverd:

• Een infographic die inzicht geeft in verschillende benaderingen van gegevensbeheer, waarvan burgers gebruik kunnen maken. 
• Een rapport dat de beschikbare methoden om controle over gegevens te krijgen beschrijft en de ervaringen met deze methoden beschrijft om burgers meer greep te geven op data, gebaseerd op geselecteerde casussen.

2. Openbaarheidscentrum Amsterdam

Actiehouder: Gemeente Amsterdam
In samenwerking met: Open State Foundation
Looptijd: september 2023 - december 2025

Het einde van het derde kwartaal kwam door de zomervakantie wat sneller in zicht, maar we hebben toch weer mooie stappen kunnen zetten:

• Om de informatiebehoefte in beeld te krijgen zijn we via verschillende media in gesprek met Amsterdammers. De informatiecommissaris is in gesprek met Woo-verzoekers om verhalen op te halen waarmee we de informatievoorziening naar inwoners kunnen verbeteren. We zijn gestart met de focusgroepen om te onderzoeken wat de informatiebehoefte van verschillende doelgroepen is en welke dienstverlening zij graag bij het openbaarheidscentrum willen zien. Daarover kan iedereen meedenken, ook bijvoorbeeld via ons digitale forum (zie hieronder).
• Het forum voor de community staat online! Heb je goede ideeën of suggesties voor Open Amsterdam of het Openbaarheidscentrum? Deel ze met ons via het forum.
• We zijn voorbereidingen aan het treffen voor dialogen in de wijk, in de gemeentelijke organisatie en met experts om een visie op openbaarheid te ontwikkelen die door de gemeenteraad moet worden vastgesteld. We proberen met deze dialogen alle kaders en denkpatronen los te laten, en samen een antwoord te geven op de vraag wat openbaarheid is voor de stad Amsterdam.
• En ook op Open Amsterdam staan we niet stil. Hoewel de grote doorontwikkeling nog even op zich laat wachten, zijn we volop bezig met het toevoegen van nieuwe informatie. Zo wordt het onderwerp Bewonersparticipatie continu aangevuld met nieuwe documenten, vind je binnenkort de informatie over de Wijzingen omgevingsplan op Open Amsterdam en zijn we in gesprek over het toevoegen van de internationale dienstreizen. Daarnaast zijn we continu bezig met kleine verbeteringen doorvoeren die het gebruikersgemak vergroten. Zo is onlangs bijvoorbeeld de Hulp bij zoeken-pagina toegevoegd, en is er een directe link naar deze pagina bij de zoekbalk geplaatst. Ook proberen we steeds meer context en uitleg te bieden op Open Amsterdam bij de onderwerpen en informatie die er te vinden is.

Met onze nieuwe medewerkers gaan we in het vierde kwartaal volop aan de slag om de ideeën voor de fysieke plek en het loket verder uit te denken, om Open Amsterdam van content en context te voorzien, en om een agenda te maken voor evenementen, communicatie en educatie. Daarover later meer!

3. FAIR Woo dossiers

Actiehouder: Universiteit van Amsterdam
In samenwerking met: Ministerie van BZK, Rijksprogramma voor Duurzaam Digitale Informatiehuishouding (RDDI), VNG, IPO, Waterschappen, IMI, Open State Foundation, Nationaal Archief, Open webconcept
Looptijd: september 2023 - december 2024

• Naar aanleiding van de Woogle beslisnota challenge hebben we het belang van FAIR publiceren nog eens onder de aandacht gebracht tijdens het beslisnota-overleg van alle ministeries. De eerste meting in die challenge is op ruim 1600 beslisnota's gepubliceerd na 1 mei uitgevoerd. Bij een handvol ministeries zagen we mooie verbeteringen, bij de overigen is er nog een (soms fikse) slag te maken.
• Woogle is in het laatste halfjaar weer in omvang verdubbeld: naar bijna 14 miljoen pagina’s. Voor het eerst zijn nu alle Handelingen der Staten Generaal van 1815 tot 3 weken geleden vanuit 1 portaal vindbaar en doorzoekbaar. Ook zijn alle beschikbare adviezen van adviescolleges en adviesraden toegevoegd, en een enorm aantal onderzoeksrapporten en jaarverslagen.
• We hebben ons artikel over het weer opknippen van aan elkaar geplakte documenten gepresenteerd op de 28th International Conference on Theory and Practice of Digital Libraries (TPDL).
• We hebben nogmaals de (on)toegankelijkheid van beslisnota's voor mensen met een visuele beperking onder de aandacht gebracht.
• Samen met het Nationaal Archief en het ministerie BZK ontwikkelen we een moderne manier om een uitgebreid Woo-dossier eenvoudig beschikbaar te maken voor een breder publiek: chatten met een Woo-dossier.
• Een belangrijk onderdeel van de opvolger van PLOOI is de Woo-index. We ontwikkelden een wekelijks ververst Woo-index dashboard dat voor alle bestuursorganen die onder de Woo vallen aangeeft hoe netjes zij hun Woo-index ingevuld hebben. Een artikel van ons over de stand van de Woo-index verschijnt November 2024 in Od Magazine.
• We werken aan een artikel voor de ECIR over onze zoekmachine voor videotulen van raadsvergaderingen.
• Voor het ACOI hebben we onderzoek gedaan naar de implementatie van de Woo door de verschillende bestuursorganen. We keken hoe makkelijk het voor een burger is om de Woo-contactpersoon en informatie over het indienen van een Woo-verzoek bij een bestuursorgaan te vinden.

4. Open standaarden

Actiehouder: Forum Standaardisatie
In samenwerking met: Overheidsbreed Beleidsoverleg Digitale Overheid (OBDO)
Looptijd: september 2023 - november 2027

Monitor Open Standaarden

De Monitor Open Standaarden 2024 is op 2 oktober 2024 besproken in het Forum Standaardisatie. Uit deze monitor blijkt dat de adoptie van open standaarden in aanbestedingen blijft hangen op een percentage van rond de vijftig procent. Het beeld is rooskleuriger als het gaat om de adoptie van open standaarden in overheidsbrede voorzieningen. Daar ligt het perscentage op 78 procent. De stukken staan op de website van het Forum Standaardisatie: Forumvergadering 2 oktober 2024 | Forum Standaardisatie

Meting Internet en Veiligheidsstandaarden (IV-meting)

De laatste IV- meting van medio 2024 is klaar en te vinden op de website onder Meting Informatieveiligheidstandaarden.

Evenement(en) open overheid en open technologie

In het derde kwartaal zijn geen evenementen geweest. De eerstvolgende evenementen staat gepland tijdens het ECP jaarfestival op 21 november 2024.

5. Meerjarenplan Openbaarheid en Informatiehuishouding

Actiehouder: Ministerie van BZK
In samenwerking met: Rijksoverheid en medeoverheden
Looptijd: 2024-2025

Het Meerjarenplan Openbaarheid en Informatiehuishouding beschrijft hoe de Rijksoverheid haar digitale overheidsinformatie duurzaam toegankelijk gaat maken, zodat deze beter vindbaar en doorzoekbaar is. Het bevat zowel een langetermijnvisie als concrete stappen die op korte termijn worden gezet.

Het Meerjarenplan is in december 2023 samen met de plannen van de medeoverheden naar de Eerste en Tweede Kamer gestuurd. Het Adviescollege Openbaarheid en Informatiehuishouding (ACOI) heeft in mei haar advies uitgebracht over de meerjarenplannen getiteld ‘Alle is niets’. In samenwerking met de koepels van medeoverheden wordt er gewerkt aan een gezamenlijke reactie op dit advies. De verwachting is dat deze reactie in het eerste kwartaal van 2025 met de Kamer kan worden gedeeld.

6. Informatiepositie van burgers in geschillen met de overheid

Actiehouder: Universiteit Leiden
In samenwerking met: Ministerie van JenV, Ministerie van BZK, IMI
Looptijd: oktober 2023 – december 2024

Aan de hand van literatuur, jurisprudentie en interviews met advocaten en rechters hebben de onderzoekers knelpunten in kaart gebracht. Deze knelpunten en mogelijke oplossingen zijn besproken tijdens een expertmeeting met de geïnterviewden in september 2024.

De resultaten van het onderzoek worden nu door de onderzoekers verwerkt in een onderzoeksrapport. Dit rapport zal op donderdag 28 november worden gepresenteerd tijdens de Open Donderdag. 
 

7. Open Parlement

Actiehouder: ProDemos
In samenwerking met: relevante partners
Looptijd: september 2023 - december 2026

In het derde kwartaal bereiken we, vanwege de zomervakantie, over het algemeen minder schoolklassen. In het afgelopen derde kwartaal brachten in totaal rond 11.400 scholieren en studenten waaronder ongeveer 1.500 mbo-studenten een bezoek politiek Den Haag (hiermee komt totaal voor 2024 tot nu op meer dan 70.000). Daarnaast volgden bijna 1.800 scholieren en studenten (waaronder mbo: ongeveer 550) een gastles op school (hiermee komt het totaal voor 2024 tot nu op dik 20.000).

Het Bezoekerscentrum van ProDemos heeft in de eerste drie kwartalen van 2024 ongeveer 10.500 bezoekers mogen rondleiden.

8. Burgerparticipatie versterken met digitale tools

Actiehouder: Ministerie van BZK
In samenwerking met: ICTU
Looptijd: september 2023 - december 2025

In 2023 is een overheidsversie van de participatietool Polis technisch gerealiseerd:  praatmeemetdeoverheid.nl. Tussen maart en september 2024 waren er vier test-uitvragen met de tool. Twee interne uitvragen over de onderwerpen ‘digitale participatie’ en ‘werken met open source’ en twee grotere tests met gebruik van representatieve steekproeven voor de onderwerpen ‘de maatschappelijk dialoog energietransitie’ en ‘normen en waarden online’. Aan de hand van alle opgedane ervaringen en een georganiseerde design sprint met ontwerpbedrijf Fabrique, wordt de tool nu verder ontwikkeld voor de laatste test-uitvragen. Momenteel wordt een plan gemaakt voor de verdere opschaling en inbedding van Praatmeemetdeoverheid voor een rijksbrede toepassing.

9. Invoeringstoets Woo

Actiehouder: Ministerie van BZK
In samenwerking met: Andere ministeries, bestuursorganen en medeoverheden, Adviescollege Openbaarheid & Informatiehuishouding (ACOI), de Regeringscommissaris Informatiehuishouding, Hoge Colleges van Staat en Woo-verzoekers

Eind juni zijn de kabinetsreactie op de eerder uitgevoerde Woo-invoeringstoets en de adviezen van de Regeringscommissaris Informatiehuishouding en het Adviescollege openbaarheid en informatiehuishouding (ACOI) naar de Kamer gestuurd. Hierin zijn maatregelen aangekondigd om de uitvoering en de uitvoerbaarheid van de Wet open overheid (Woo) te verbeteren. Een tijdlijn met alle aangekondigde maatregelen is hier te vinden. Op dit moment wordt hard gewerkt aan de uitwerking van de maatregelen. Dit zal in intensieve samenwerking met de verschillende overheidslagen plaatsvinden.

In de kabinetsreactie heeft het kabinet aangekondigd dat het meer informatie actief openbaar wil maken, bijvoorbeeld over dossiers waar veel publieke belangstelling voor is. Daarom zijn nu de meest relevante documenten rondom de totstandkoming van de Woo-invoeringstoets en de bijbehorende kabinetsreactie actief openbaar gemaakt en in een overzichtelijke tijdlijn te raadplegen.

10. Jaarrapportage Bedrijfsvoering Rijk

Actiehouder: Ministerie van BZK
In samenwerking met: Andere ministeries
Looptijd: jaarlijks vanaf 2023

In 2023 werd voor het eerst gerapporteerd in de Jaarrapportage Bedrijfsvoering Rijk (JBR) over de afhandeling van informatieverzoeken op grond van de Wet openbaarheid van bestuur (tot 1 mei 2022) en de Wet open overheid (vanaf 1 mei 2022). Door middel van deze rapportage laat de Rijksoverheid onder andere zien hoeveel verzoeken er per ministerie binnenkomen en of deze zijn afgehandeld binnen de vastgestelde termijnen. Dit geeft iedereen inzicht in de afhandeling van informatieverzoeken bij de Rijksoverheid. Deze rapportage zal jaarlijks onderdeel zijn van de JBR.

11. Open data

Actiehouder: Ministerie van BZK
In samenwerking met: VNG, Geonovum, Interbestuurlijke Datastrategie (IBDS)
Looptijd: september 2023 - december 2027

Op 1 oktober 2024 is de Uitvoeringswet datagovernanceverordening aangenomen in de Tweede Kamer.

Het wetsvoorstel regelt de implementatie van de Europese datagovernanceverordening in Nederland.
De verordening bevat onder andere regels over het beschikbaar stellen van overheidsgegevens voor hergebruik, het delen van gegevens door burgers of organisaties via een databemiddelingsdienst en het delen van data op altruïstische gronden. De Uitvoeringswet wijst de Autoriteit Consument en Markt (ACM) aan als toezichthouder en bevoegde autoriteit voor databemiddelingsdiensten en data-altruïsme. De Autoriteit Persoonsgegevens (AP) adviseert over de voorwaarden uit de verordening die verband houden met de bescherming van persoonsgegevens.

Met betrekking op de Europese High Value Datasets-uitvoeringsverordening is en wordt in samenwerking met de betrokken overheidsorganisaties vastgesteld welke datasets in aanmerking komen als zijnde hoogwaardige datasets. Deze datasets worden vervolgens opgenomen in het aanmerkingsregister zodat voor iedere belangstellende inzichtelijk is welke hoogwaardige datasets beschikbaar zijn vanuit de overheid. Ook is hier de handreiking implementatie High Value Datasets te vinden. Tot slot; ter ondersteuning van de implementatie, heeft inmiddels het operationeel overleg een aantal keer plaatsgevonden. Tijdens dit overleg bespreekt men onder andere mogelijke oplossingen voor gezamenlijke knelpunten en worden best practices rondom de implementatie met elkaar gedeeld.

12. Open Source Program Office

Actiehouder: Ministerie van BZK
In samenwerking met: Belastingdienst, VNG, Provincie Zuid Holland, Kadaster, Alliander, NL Net, SIDN Fonds, Open State Foundation, Public Spaces, Foundation for Public Code
Looptijd: januari 2024 - december 2027

Sinds 1 augustus 2023 er een Kwartiermaker OSPO begonnen bij het ministerie van BZK. Het belangrijkste doel van het Open Source Programmabureau is om interne blokkades en knelpunten rondom open source weg te nemen. Daarnaast zal samenwerking worden gezocht met andere OSPO’s, overheden, bedrijven en ontwikkelaars.

In het vierde kwartaal van 2024 zet het OSPO zich in voor het bestendigen en versterken van de OSPO-rol binnen het ministerie en het open source werken te ondersteunen. De uitwerking van de in het regeerprogramma opgenomen taakstellingen hebben tot gevolg dat er nog geen duidelijkheid is over hoe het OSPO vanaf 2025 vormgegeven kan worden en daarmee welke ambities er vanaf 2025 gerealiseerd kunnen gaan worden.

Het OSPO is gevraagd door het interdepartementale programma Beter Samen Werken een technische proof of concept op te zetten om open source samenwerksoftware van andere overheden te beproeven. Het OSPO heeft daartoe samenwerking geïnitieerd met onder andere de Franse en Duitse overheden, de VNG, de Gemeente Amsterdam en de Europese Commissie. Hiermee hoopt het OSPO de weg vrij te maken voor meer inzet van open source samenwerksoftware binnen de overheid, mede om complexe afhankelijkheden te verminderen en digitale autonomie te versterken.

13. Open inkoop

Actiehouder: Ministerie van BZK
In samenwerking met: Andere ministeries, Inkoopuitvoeringscentra van het Rijk (IUC’s), Open State Foundation, Open Contracting Partnership (OCP)
Looptijd: januari 2024 - januari 2027

Prototype App Open Inkoop Rijk opgeleverd

De winnaar van de App Challenge heeft het prototype van de App Open Inkoop Rijk opgeleverd. Dit prototype is gepresenteerd op het iBestuur Congres 2024, dat op 11 september in het NBC Congrescentrum in Nieuwegein  is gehouden.

Hoe nu verder?

BZK gaat nu, samen met haar partners, na in hoeverre het prototype kan worden omgezet in een publiek beschikbare applicatie.

GAP-analyse Open Contracting Partnership (OCP) afgerond

In opvolging van het advies van Fredo Schotanus, heeft de ambtelijke top het besluit genomen dat voor de Rijksinkoop twaalf datavelden openbaar zijn. De CPO Rijk heeft vervolgens aan de OCP de opdracht gegeven om via een GAP-analyse aan te geven welke inkoopinformatie voor deze datavelden nog ontbreekt. De OCP heeft in juni 2024 hun rapport daarover opgeleverd, waar nu door de stakeholders binnen het Rijk naar wordt gekeken. 

14. Onderzoek naar informatiebehoeften en -protocollen

Actiehouder: Instituut Maatschappelijke Innovatie (IMI)
In samenwerking met: Ministerie van BZK, VNG, Maatschappelijke coalitie Over Informatie Gesproken, Open State Foundation, NVJ, NVOJ, Universiteit Leiden
Looptijd: juni 2024 - december 2024

Aan welke overheidsinformatie hebben burgers behoefte? Waar zijn journalisten met name in geïnteresseerd? Zijn er rode draden te ontdekken in Woo-verzoeken? Naar deze vragen is nog maar betrekkelijk weinig onderzoek gedaan. In dit actiepunt wordt onderzoek gedaan naar de informatiebehoeften van de samenleving. Daarbij wordt ook gekeken naar de bruikbaarheid van informatieprotocollen. Door een beter begrip van de informatiebehoeften kan de overheid richtlijnen opstellen voor het actief openbaar maken van specifieke informatie.

Inmiddels zijn er enkele tientallen interviews gehouden met Woo-coördinatoren van ministeries, gemeenten en journalisten, en worden er nog meer benaderd met het verzoek om een interview. Daarnaast wordt gewerkt aan een scan van informatiebehoeften op basis van een analyse van Woo-verzoeken bij verschillende ministeries. Ook worden er kengetallen verzameld over bezoeken aan Rijksoverheid.nl, de gebruikte zoektermen en de burgervragen die aan ministeries via verschillende kanalen worden gesteld.

15. Maatschappelijke baten van transparantie

Actiehouder: Instituut Maatschappelijke Innovatie (IMI)
In samenwerking met: Ministerie van BZK, Nationaal Archief, VNG, RDDI, Open State Foundation, NVJ, NVOJ, Universiteit Utrecht, Universiteit Leiden
Looptijd: maart 2024 – maart 2025

Er is de laatste jaren onderzoek gedaan naar de kosten van openbaarheid, maar er is minder aandacht besteed aan de maatschappelijke effecten en voordelen ervan. In het kader van discussies over transparantie van overheidsinformatie is het belangrijk om meer inzicht te krijgen in de baten van openbaarheid. De Maatschappelijke Coalitie Over Informatie Gesproken heeft besloten om dit onderzoek financieel te ondersteunen. Ook zijn er gesprekken gaande over de wijze waarop het Nationaal Archief aan dit onderzoek kan bijdragen.

In samenwerking met Follow the Money en met gebruikmaking van LexisNexis is een inventarisatie gemaakt van honderden Wob- en Woo-verzoeken die de afgelopen jaren hebben geleid tot berichten in de media. Hier wordt nu een analyse op gedaan, om te kijken op welke wijze de thema’s te categoriseren zijn en welke type maatschappelijke baten er te onderscheiden zijn. Enkele cases (STAP-budget, Implant Files, WIA-uitkeringen) zullen verder worden uitgediept. Parallel hieraan loopt een reeks interviews en een literatuurstudie.

16. Professionalisering van participatie

Actiehouders: Ministerie van IenW
In samenwerking met: Ministerie van BZK, Erasmus Universiteit Rotterdam, Hanze Hogeschool Groningen
Looptijd: oktober 2023 – november 2024

Op 15 oktober 2024 vond de POP2-bijeenkomst (POP staat voor Participatie- Onderzoek en Praktijk) plaats in Utrecht. Deze bijeenkomst heeft als doel om het netwerk van participatieprofessionals vanuit onderzoek én praktijk opnieuw samen te brengen om inzichten en ontwikkelingen op het gebied van participatie met elkaar te delen. Net als in 2023 stond ook deze POP-bijeenkomst in het teken van een eigen thema. Dit jaar was dat: van burgerperspectief naar beter begrip. Al meer dan twintig jaar schrijven kritische onderzoeken dat publieke organisaties beleid meer vanuit de samenleving vorm moeten geven. Dit vraagt om een (Rijks)overheid die het betrekken van burgers niet ziet als iets extra’s, maar als onmisbare basis voor beleid. Of, zoals de Nationale Ombudsman schrijft in zijn laatste jaarverslag (2023): burgerperspectief is ‘een manier van doen’. Voor veel publieke organisaties is deze ‘manier van doen’ makkelijker gezegd dan gedaan: ingesleten patronen en werkwijzen maken het lastig om beleid vanuit de samenleving vorm te geven.

POP2 werd afgetrapt met een rondetafelgesprek onder leiding van dagvoorzitter Marije van den Berg. In gesprek met tafelgasten Janneke de Jong (Directeur Participatie, Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat), David Bos (Participatieadviseur, Gemeente Den Haag), Nanke Verloo (Universiteit van Amsterdam) en Esmee Driessen (Senior adviseur Democratie en Rechtsstaat) ging het over burgerperspectief en hoe dit burgerperspectief structureel ingebed kan worden bij het maken en verbeteren van beleid en politiek commitment. Daarnaast werden er twee inspirerende workshoprondes gehouden waarbij er tijdens workshopronde 1 werd gefocust op hoe burgerperspectief er als manier van doen uitziet en workshopronde 2 stond in het teken van het verankeren van participatie in de organisatie. Het verslag van de bijeenkomst kun je binnenkort lezen op kennisknooppuntparticipatie.nl