Toegankelijke overheidsdocumenten? Niet meer dan FAIR
Veel Woo-documenten die de overheid op internet publiceert worden niet gevonden in zoekmachines en kunnen niet goed gelezen worden door computersoftware. Burgers en journalisten kunnen ze dus moeilijker vinden en gebruiken. Daarom werkt onderzoeker Maarten Marx (Universiteit van Amsterdam) samen met andere partijen aan de verbetering van de digitale toegankelijkheid van overheidsinformatie.
Over deze interviewserie
Nederland wil een open en responsieve overheid bevorderen. In dat kader stelt het een nationaal Actieplan Open Overheid op. Het vijfde actieplan, dat een looptijd heeft van 2023 tot 2027, bestaat uit 17 actiepunten binnen 7 thema’s. Deze thema’s zijn afkomstig van het manifest Over Informatie Gesproken van de gelijknamige maatschappelijke coalitie. Ze omvatten onder andere het verbeteren van de toegankelijkheid van informatie, het betrekken van burgers bij besluitvormingsprocessen en het stimuleren van een cultuuromslag naar meer openheid binnen overheidsorganisaties.
Het doel van deze interviewserie is om inzicht te geven in het Actieplan Open Overheid 2023-2027 door middel van 17 gesprekken met de actiehouders van elk actiepunt. De interviews zullen de kernvragen rond elk actiepunt belichten en de relevantie, uitdagingen, successen en resultaten in kaart brengen. Deze keer spreekt onderzoeker Maarten Marx van de Universiteit van Amsterdam over actiepunt 3: FAIR Woo-dossiers. Actiehouder is Universiteit van Amsterdam in samenwerking met het ministerie van BZK, Open State Foundation, IMI, RDDI, VNG, IPO, Waterschappen, Nationaal Archief en Open webconcept.
Hoe maak je overheidsinformatie toegankelijker?
Maarten Marx: "We kijken naar hoe de vorm van actief of passief openbaar gemaakte stukken in het kader van de Wet open overheid (Woo) beter kan. Artikel 2.4.3 van de Woo stelt dat vrijgegeven stukken machine-leesbaar moeten zijn en voorzien zijn van metadata. In dit actiepunt proberen we overheden hiervan bewust te maken. Sommige overheden verminken hun Woo-dossiers bijvoorbeeld zo met laksoftware dat ook de niet weggelakte stukken niet meer of slecht machine-leesbaar zijn. We leggen Woo-documenten langs de FAIRiscore meter. Een document is FAIR als het voldoet aan de eisen van de Woo. Het moet vindbaar (F) zijn, te koppelen zijn aan andere data (I), en daarnaast voldoen aan de Europese richtlijnen voor toegankelijkheid (A) en herbruikbaarheid (R). Ons hoofddoel is om uiteindelijk de stukken van de overheid op zo'n FAIR mogelijke manier openbaar te maken, zodat ze toegankelijk zijn voor iedereen, dus ook voor mensen met een beperking."
Misschien is het een gekke vraag maar waarom is toegankelijkheid belangrijk voor het bevorderen van een open en transparante overheid?
"De overheid moet ervoor zorgen dat mensen echt wat hebben aan de informatie die zij openbaar maakt. Dat is nu nog niet altijd het geval. Veel informatie zit in silo’s, terwijl je juist bij veel vraagstukken buiten die silo’s moet denken en informatie van verschillende plekken bij elkaar moet brengen om een probleem beter te begrijpen. Denk aan de mensen die vlakbij Tata Steel wonen. Om te weten hoe ongezond hun leefomgeving is, moeten ze naar het RIVM, de provincie, verschillende ministeries en gemeentes in de IJmond. Die hebben allemaal weer eigen websites. Het is al een enorme klus om de juiste informatie bij elkaar te krijgen, en dan ben je nog niet eens met de inhoud begonnen. Daarom hebben wij vanuit de UvA de website Woogle opgezet met als doel om op een plek alle Woo-documenten van alle bestuursorganen makkelijk vindbaar en toegankelijk te maken."
Wat zijn de grootste uitdagingen die jullie tegenkomen?
"Eigenlijk zijn alle technische zaken wel op te lossen, vaak met spannende AI-technieken. De grootste uitdaging ligt bij mensen en organisaties. We moeten een cultuuromslag bewerkstelligen. Zaken zijn vaak decentraal geregeld, iedereen doet het op zijn eigen manier. Het veranderen van werkprocessen, de ingesleten manieren van werken, dat is het lastigste. We hebben een lange adem nodig."
Slagen jullie met Woogle in jullie opzet?
"Ja. Woogle groeit gestaag. Er komen steeds meer informatiecategorieën van de Woo in. We zitten nu op 10 van de 17. Verder dagen we samen met het Nationaal Archief en IMI de departementen uit om hun beslisnota’s en de brieven waarin ze hun besluiten op een Woo-verzoek toelichten FAIR te publiceren. In het kader daarvan is de Woogle-FAIR Beslisnota Uitdaging gestart. Wij geloven dat ministeries de uitdaging juist voor beslisnota’s zonder veel moeite kunnen aangaan, precies omdat die stukken door de ministeries zelf gemaakt worden. Men heeft dus alle controle over het maakproces. In het najaar maken we de uitslag bekend."
Wat willen jullie uiteindelijk bereiken?
"Als we met dit actiepunt klaar zijn, hebben we bewustwording over het belang van FAIR publiceren bereikt en software ontwikkeld waarmee we de kwaliteit van vrijgegeven documenten kunnen opmeten, de FAIRiscore. Daarnaast hebben we nieuwe werkprocessen en software ontwikkeld die gegarandeerd leiden tot vindbare en toegankelijke documenten, en software om niet-FAIRe documenten zo goed mogelijk te repareren. Het belangrijkste is de cultuuromslag bij de bron, zodat stukken meteen op de juiste manier openbaar gemaakt worden."
Welke voordelen heeft FAIR op de lange termijn voor een open overheid?
"De impact kan heel groot zijn. De vorm van hoe je iets publiceert is ontzettend belangrijk. Het is niet alleen waardevol om informatie nu terug te vinden en te kunnen hergebruiken, maar ook over 100 jaar. De waarde van overheidsdocumenten is enorm. Laten we zorgen dat die waarde, ook op nu totaal onvoorziene manieren, beschikbaar komt en blijft. Dat kan door aandacht te geven aan de vorm."