"Soms is het genoeg om gewoon de straat op te gaan en mensen aan te spreken"
"Als je mensen vanaf het begin goed betrekt, verklein je de kans dat ze zich achteraf verrast of overvallen voelen. Participatie en open overheid zijn hierin nauw met elkaar verweven. Open overheid betekent niet alleen dat je documenten openbaar maakt, maar vooral dat je nadenkt over hoe je mensen vooraf goed informeert en betrekt." Tom Schuurmans is MT-lid en directiesecretaris bij de directie Participatie van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. .
Wat betekent zorgvuldig en open werken voor jou?
Zorgvuldig en open werken betekent voor mij dat je als beleidsmaker transparant bent over je proces en actief betrokkenheid zoekt van mensen die door beleid geraakt worden. Het maken van beleid begint met luisteren en daarna volgt het meenemen van belanghebbenden op een manier die recht doet aan hun belangen en expertise. Ik geloof er sterk in dat je pas goed beleid kunt maken als je die belangen in kaart hebt gebracht. Dat helpt niet alleen de politiek bij het maken van een zorgvuldige afweging, maar voorkomt ook dat je belangrijke inzichten mist. Inzichten die je anders later in de uitvoering krijgt.
Open werken betekent daarnaast dat je informatie deelt op een manier die toegankelijk is voor mensen. Het is niet genoeg om alleen alles openbaar te maken; je moet mensen ook helpen de informatie te begrijpen. Soms wordt transparantie verward met simpelweg alles op tafel leggen. Als je duizend e-mails en beleidsnota’s online zet, is dat nier per se openheid. Daar kan de gemiddelde Nederlander (met beperkte tijd) niets mee. Zorgvuldige openheid betekent dat je relevante informatie selecteert en op een begrijpelijke manier presenteert, zodat mensen ook daadwerkelijk mee kunnen denken.
Waarom vind je zorgvuldig en open werken belangrijk?
Als je mensen vanaf het begin goed betrekt, verklein je de kans dat ze zich achteraf verrast of overvallen voelen. Participatie en open overheid zijn hierin nauw met elkaar verweven. Open overheid betekent niet alleen dat je documenten openbaar maakt, maar vooral dat je nadenkt over hoe je mensen vooraf goed informeert en betrekt.
Een goed participatieproces betekent dat je nadenkt over wie je belanghebbenden zijn en hoe je hen een stem geeft. Je kunt dat heel groots aanpakken, zoals met een burgerberaad of een online participatietool, maar het kan ook heel eenvoudig. Soms is het genoeg om gewoon de straat op te gaan en mensen aan te spreken. Als je bijvoorbeeld beleid maakt over circulair textiel, waarom zou je dan niet naar een winkelcentrum gaan en mensen vragen wat zij vinden van duurzame kleding? Leeft dat onderwerp voor hen? Zijn ze ermee bezig? Door dat gesprek aan te gaan, krijg je veel beter inzicht in wat er speelt en waar mensen echt waarde aan hechten.
Bovendien is het belangrijk om je kwetsbaar op te stellen en toe te geven wat je nog niet weet. Dat maakt het gesprek eerlijker en constructiever. Mensen hebben behoefte aan duidelijkheid, en soms kan dat spanning opleveren. Maar juist door vroegtijdig transparant te zijn, vergroot je het vertrouwen en creëer je draagvlak voor beleid.
Kun je voorbeelden geven van zorgvuldig en open werken in jouw werk?
We publiceren alle kennis die we rondom participatie ontwikkelen op onze website: KennisknooppuntParticipatie.nl. Hier geven we antwoord op de vraag hoe je beleid maakt in interactie met de buitenwereld. Iedereen kan bij onze kennisproducten, ook burgers. We doen dit bewust heel erg open. Bij het Kennisknooppunt maken we onze kennis actief openbaar, met het idee dat anderen daar gebruik van kunnen maken. Denk aan andere Ministeries, maar ook aan gemeenten, waterschappen en provincies. Maar ook geïnteresseerden kunnen nalezen hoe de overheid werkt aan betere participatie.
Deze openheid dwingt zorgvuldigheid af. Hoe zorg je dat de stukken voor iedereen toegankelijk zijn? Informatie moet toegankelijk aangeboden worden, niet alleen qua vorm en taalgebruik. Het moet ook toegankelijk zijn voor iemand met een visuele beperking.
Wat zou je collega's willen meegeven als het gaat om zorgvuldig en open werken?
Er zijn twee dingen die me direct te binnen schieten. Ten eerste: als je iets op een andere manier moet gaan doen dan je gewend bent, voelt dat alsof je werk ingewikkelder wordt en/of er iets bij komt. Maar zorgvuldig en open werken is wat mij betreft geen extra taak die erbij komt; het is een standaard onderdeel van hoe je goed beleid maakt.
Ten tweede: begin klein. Het hoeft niet meteen een perfect participatieproces te zijn. Je kunt gewoon starten met een klein gesprek, gewoon naar buiten gaan en luisteren naar mensen. Daar hoef je geen toestemming voor te vragen of een beleidsstuk voor te schrijven. Het is een kwestie van oprechte nieuwsgierigheid en de ruimte voelen om het gesprek aan te gaan.
Daarnaast zou ik collega’s willen meegeven dat openheid niet betekent dat je alles deelt. Je moet mensen helpen om de juiste informatie te begrijpen, dat vraagt om zorgvuldigheid. In de coronaperiode heeft de Rijksoverheid bijvoorbeeld met een online participatietool waarmee mensen zelf beleidskeuzes konden maken: een Participatieve Waarde Evaluatie. Deelnemers konden schuifjes verplaatsen om te zien wat de gevolgen waren van verschillende beleidsmaatregelen: als je de sportscholen openhoudt, stijgt het besmettingsrisico. Maar als je dat toch belangrijk vindt, welke andere maatregel zou je dan aanscherpen? Door mensen zo inzicht te geven in de afwegingen achter beleid, creëer je betrokkenheid en begrip.
Wat kun jij doen om bij te dragen aan een open overheid?
De transitie naar een open overheid vraagt van ons allemaal dat we ons werk Zorgvuldig & Open doen. Weten wat dat betekent? Bekijk wat jij (anders) kunt doen!