Handleiding dilemmagesprek - Als openbaarheid schuurt

Over de handleidingen

De overheid werkt aan maatschappelijke opgaven die mensen raken. De overheid kan alleen slagvaardig handelen in die vraagstukken als er voldoende vertrouwen is bij burgers, de volksvertegenwoordiging en de organisaties die op dat handelen toezien, waaronder ook de media.

Openbaarheid is hierbij een belangrijk thema. Het wordt wel de ‘zuurstof van de democratie’ genoemd. Het gaat om meer dan alleen openheid. Het is een plicht van de overheid en een recht van de burger. Het uitgangspunt ‘alles is openbaar, tenzij…’ maakt duidelijk dat openbaarheid niet zozeer een keuze is als wel een gegeven. Openbaarheid veronderstelt dat er in alle fasen van beleid en uitvoering een aanspreekbare overheid is. Dat is niet eenvoudig. De wet- en regelgeving biedt houvast, maar er kunnen redenen zijn (zoals privacy, onderhandelingen en staatsveiligheid) om iets niet of in aangepaste vorm te openbaren. Terwijl openbaarheid als lastig ervaren kan worden, biedt het ook kansen in het proces om maatschappelijke opgaven verder te brengen.

Schuring in de praktijk

In de praktijk kun je als ambtenaar dilemma’s ervaren wanneer openbaarheid schuurt met iets dat er ook toe doet, gerelateerd aan de inhoud, het proces of het samenspel tijdens het werken aan maatschappelijke opgaven. Of het schuurt met afspraken die we met elkaar gemaakt hebben over hoe we handelen als ambtenaren en waarden die ertoe doen vanuit ons ambtelijk vakmanschap. Dit roept vragen op als wat betekent openbaarheid, wat is de impact en kan ik voor de gevolgen instaan? Een concrete situatie kan ook ethische, morele vragen oproepen die ons raken als professional en als mens. Dan kan de vraag opkomen: wat is wijsheid om hier te doen?

Handleidingen voor een dilemmagesprek

De volgende handleidingen - zie de downloadmogelijkheden bovenaan deze pagina - helpen jou op weg:

• In de 'Handleiding dilemmagesprek - Toelichting gespreksleider' is uitgewerkt hoe je als gespreksleider een gesprek kunt begeleiden over dilemma’s die met openbaarheid te maken hebben. De opzet is zodanig dat deze ook bruikbaar is voor andere thema’s.
• De 'Handleiding dilemmagesprek - In gesprek over jouw dilemma' (dilemma-eigenaar) biedt handvatten om het gesprek aan te gaan over jouw dilemma. Hoe kom je, als het lastig is, tot een goede keuze samen met de mensen om je heen? Of het nu gaat om de inhoud van een beslisnota, het publiceren van een besluit of de communicatie rondom een gevoelig beleidsonderwerp. 
• Met het Werkblad heb je een handige tool in handen om het dilemmagesprek aan te gaan.