Uitvoerbaarheid Woo en efficiëntere processen essentieel voor open overheid
Wetgeving alleen is niet voldoende voor een meer open en transparantere overheid. Dat werd benadrukt tijdens het rondetafelgesprek van 13 februari en de technische briefing op 12 maart. Ook tijdens het debat over de Woo van de commissie Binnenlandse Zaken op 20 maart kwam dit naar voren.
Uitdagingen
De Woo is een belangrijk instrument in ons streven naar een open en toegankelijke overheid. Maar: die overheid slaagt er nog niet in om aan alle eisen van de Woo te voldoen, zo werd tijdens het debat door de Kamerleden benadrukt. De huidige procedure voor afhandeling van Woo-verzoeken leidt in combinatie met de enorme hoeveelheid (digitale) informatie tot lange afhandeltermijnen. Bij de Rijksoverheid alleen al worden per dag naar schatting miljoenen e-mails verstuurd, waardoor het vinden van relevante informatie een ware zoektocht wordt. Tijdens het rondetafelgesprek gaf hoogleraar staatsrecht Wim Voermans daarnaast aan dat er een gebrek is aan prioriteit bij de afhandeling van verzoeken.
De lange afhandeltermijnen bij Woo-verzoeken en de grote uitvoeringslast bij overheidsorganisaties kwamen in het commissiedebat ook aan de orde. De openheid die getoond wordt door de cijfers hierover te publiceren in het Woo-dashboard wordt gewaardeerd door de Kamerleden. Daarnaast zijn er signalen vanuit de journalistiek en maatschappelijke organisaties over juridisering en een te trage afhandeling van Woo-verzoeken, waardoor zij hun controlerende taak minder goed kunnen uitoefenen. In de kabinetsreactie op de Woo-invoeringstoets zijn maatregelen aangekondigd om de uitvoering en uitvoerbaarheid van de Woo te verbeteren. De eerste verbeteringen zijn al zichtbaar. Het aantal tijdig afgehandelde Woo-verzoeken neemt toe en het aantal verzoeken met een dwangsom neemt af. Ook heeft de minister binnen haar eigen departement het aantal akkoorden dat moet worden geven op het Woo-besluit (de zogenaamde parafenlijn) verkleind. Tegelijkertijd is ook erkend dat er nog stappen gezet moeten worden.
Verder heeft de minister tijdens het commissiedebat toegezegd om de mogelijkheden voor het inzetten van AI in de Woo-keten verder te onderzoeken.
Balanceren tussen openbaarheid en uitvoerbaarheid
Een belangrijk vraagstuk is het evenwicht tussen het recht op overheidsinformatie en de haalbaarheid voor bestuursorganen. De Woo is gebaseerd op het principe dat verzoekers geen belang hoeven te stellen bij hun informatieverzoek en kent weinig tot geen begrenzingen. De minister benadrukte tijdens het debat dat dit ruime openbaarmakingsregime in Nederland een groot goed is, maar ook uitdagingen met zich meebrengt. Ook is er tijdens het rondetafelgesprek en het debat stilgestaan bij andere spanningsvelden, zoals die tussen openbaarmaking en privacy. Als het gaat om emissiegegevens, kan het bedrijfsadres van boeren en andere ondernemers openbaar worden gemaakt. Voor boeren is dat meestal ook hun woonadres en een aantal van hen heeft te maken met bedreigingen en intimidatie. Het debat ging over de vraag in hoeverre die openbaarheid vanuit Woo de privacy van boeren aantast. De minister heeft toegezegd te kijken of en hoe dat anders kan binnen de ruimte die de wet en Europese regelgeving daarvoor bieden.
Bestuursorganen benadrukken de behoefte aan hulpmiddelen, bijvoorbeeld wanneer er een vermoeden is van misbruik. Of een differentiatie in behandeltermijnen, zodat omvangrijke verzoeken niet de reguliere dienstverlening verstoren.
Actieve openbaarmaking als langetermijnoplossing
Een positieve ontwikkeling is de voortgang op het gebied van actieve openbaarmaking. De eerste vijf informatiecategorieën worden sinds 1 november 2024 verplicht actief openbaar gemaakt. Vanaf 1 juli starten rijksorganisaties met de actieve openbaarmaking van informatiecategorieën uit de tweede tranche via het Woo-zoekportaal. De ervaringen die hierbij worden opgedaan, kunnen vervolgens door andere overheden worden gebruikt. De datum dat de verplichting definitief in werking treedt, wordt later bekend gemaakt. Op dit moment vindt hier nog overleg over plaats met de koepels van de medeoverheden. Voor 1 juli zal minister Uitermark de definitieve planning delen met de Tweede Kamer. Het streven is dat een versnelling in de actieve openbaarmaking zal leiden tot minder Woo-verzoeken.
De weg naar een meer transparante overheid blijft een gezamenlijke inspanning van politiek, ambtenaren én burgers. Het vraagt om een zorgvuldige balans tussen het maatschappelijk belang van openheid, de uitvoerbaarheid voor bestuursorganen en andere te beschermen belangen. Dat is opnieuw duidelijk geworden tijdens het rondetafelgesprek, de technische briefing en het debat.