Transparantie van overheidsfinanciën in Noord-Europese landen

Nordic+

Nordic+ is een samenwerkingsverband binnen het Open Government Partnership. Denemarken, Finland, Noorwegen, Zweden, Duitsland, Estland, Letland, Litouwen, Schotland en Nederland maken hier deel van uit. Deze landen zijn allemaal ontwikkelde democratieën met een relatief hoog vertrouwen van hun burgers. Maar dit betekent niet dat er geen werk meer aan de winkel is. Ze werken samen om verdere stappen te zetten naar een meer open overheid.

Follow the money

Op initiatief van Schotland kwamen vertegenwoordigers van overheden, internationale organisaties en het maatschappelijk middenveld bijeen om te praten over openheid rondom overheidsfinanciën. Transparantie over overheidsfinanciën draagt bij aan beter beleid, versterkt de verantwoording van het begrotingsbeleid en vergroot het vertrouwen van het publiek in de overheid. Open, toegankelijke en herbruikbare financiële data zijn ook cruciaal voor publieke controle en effectieve participatie. Het gezegde ‘follow the money’ is niet voor niets. Financiële overheidsinformatie geeft veel inzicht in de beleidskeuzes van een overheid.

Open Financiën

Nederland gaf, samen met collega’s uit Schotland en Litouwen, een sessie over het toegankelijk maken van informatie over de nationale begroting. Zowel Schotland en Litouwen hebben een nieuw online portaal gelanceerd voor de publicatie van overheidsfinanciën, maar liepen tegen de uitdaging aan dat informatie vaak versnipperd en ingewikkeld te begrijpen is. Nederland heeft ook zijn aanpak gepresenteerd, waarbij verschillende websites zijn samengevoegd tot één centrale locatie voor alle budgetinformatie van de centrale overheid: RijksFinancien.nl.

Het ministerie van Financiën bereidt momenteel gebruikersonderzoek voor om de website te verbeteren en verschillende gebruikersgroepen (waaronder financiële professionals, onderzoekers, politici en burgers) beter inzicht te bieden in het begrotings- en verantwoordingsproces. Dit omvat het presenteren van verschillende visualisaties van de rijksfinanciën en het verzamelen van begrippenlijsten om technische termen te verduidelijken. Andere landen toonden veel interesse in dit initiatief, aangezien het streven naar openbaarheid en toegankelijkheid van financiële informatie een gedeelde uitdaging en wens is.

Open Spending

Naast het publiceren van financiële overheidsdata streven de Nordic+ landen ook naar het bevorderen van hergebruik van deze data. Het faciliteren van hergebruik is één manier om men in staat te stellen data te vergelijken en te onderzoeken, waardoor overheidsactiviteiten kunnen worden gecontroleerd. De Nederlandse maatschappelijke organisatie Open State Foundation liet zien hoe zij dit aanpakken. Hun platform OpenSpending.nl publiceert financiële data van lokale overheden, zoals gemeenten en provincies. Door informatie te standaardiseren en tools aan te bieden om informatie te vergelijken, kan iedereen inzicht krijgen in de uitgaven van overheidsorganisaties.

Om een nog diepgaander beeld te geven van overheidsuitgaven, heeft Open State Foundation plannen om het platform uit te breiden door meer gedetailleerde financiële gegevens te publiceren. Dit zou bijvoorbeeld kunnen betekenen dat je niet alleen kunt zien hoeveel een gemeente verdient aan een parkeergarage, maar ook welke specifieke parkeergarage welke inkomsten genereert.

Open Inkoop

Overheden geven jaarlijks grote bedragen uit aan de inkoop van producten en diensten. Zo gaf de rijksoverheid in 2022 ongeveer 15,2 miljard euro uit aan inkoop. Bovendien is het van belang dat overheden producten en diensten inkopen van partijen die maatschappelijk verantwoord ondernemen, en moet eerlijke concurrentie worden gewaarborgd. Daarom is transparantie rondom overheidsinkoop zo belangrijk.

Finland biedt bijvoorbeeld de website openprocurement.fi aan met alle inkoopinformatie op het niveau van de centrale overheid. Ook Nederland heeft een vergelijkbaar centraal platform genaamd ‘Zakendoen met het rijk’. In het Actieplan Open Overheid 2023-2027 staat een actiepunt over Open Inkoop, waarbij het ministerie van BZK samenwerkt met maatschappelijke organisaties om transparantie over overheidsinkoop op dit platform te verbeteren. Het doel is om steeds meer informatie op dit platform openbaar te maken op een toegankelijke manier, waarbij onderzoek wordt gedaan naar bezoekersgegevens om de tevredenheid onder gebruikers te vergroten.

Wat is het vervolg?

Tijdens de bijeenkomst hebben de Nordic+ landen veel best practices en ervaringen uitgewisseld, maar er is nog ruimte voor verbetering. Hoewel deze landen over het algemeen goed zijn in het openbaar maken van informatie over overheidsfinanciën, is er nog meer mogelijk om bijvoorbeeld participatie bij overheidsfinanciën te stimuleren. Daarvoor is het van cruciaal belang dat informatie op een toegankelijke manier wordt gepubliceerd en begrijpelijk is voor iedereen. Om dit te bereiken, hebben de Nordic+ landen besloten om hun samenwerking op dit gebied voort te zetten, waarbij Nederland heeft toegezegd een leidende rol te zullen spelen. We kijken uit naar verdere internationale samenwerking om onze open overheden te versterken.