Update #7 Actieplan Open Overheid 2020-2022

Nieuwsbericht | 20-12-2022 | 12:06

I Open Democratie

1. Transparantie in de Wet op de politieke partijen

• Actiehouder: Ministerie van BZK
• In samenwerking met: Partijen die betrokken zijn in elk wetgevingsproces (ministeries, Raad van State)

De actiehouder heeft geen nieuwe update aangeleverd.

Vorige update (21 februari 2022):

De Tweede Kamer heeft op 15 februari en 22 februari gedebatteerd over het voorstel voor een Evaluatiewet financiering politieke partijen. Dit voorstel heeft onder meer tot doel om de transparantie over de financiering van politieke partijen verder te vergroten. De discussie ging met name over de vraag of er een plafond moet komen voor giften, of de drempel voor openbaarmaking van giften moet worden verlaagd en of er regels moeten komen voor de financiering van decentrale politieke partijen, al dan niet met een subsidieregeling. Na het voorjaarsreces gaat het debat verder met de Tweede Termijn van de Kamer en de minister.

2. Transparantie verkiezingsproces

• Actiehouder: Ministerie van BZK
• In samenwerking met: Partijen die betrokken zijn in elk wetgevingsproces (ministeries, Raad van State)

De actiehouder heeft geen nieuwe update aangeleverd. Daarom nogmaals de laatste update (6 december 2021):

Sinds 1 januari 2019 zijn gemeenten wettelijk verplicht om de processen-verbaal van alle stembureaus, met daarin de uitkomsten van het tellen van de stemmen, te publiceren op de gemeentelijke website. Gemeenten gebruiken software bij de totalisering van de uitslagen op stembureauniveau. Bij de afgelopen Tweede Kamerverkiezing (maart 2021) gold de wettelijke verplichting om het door die programmatuur gemaakte bestand – met alle gedigitaliseerde uitslagen op kandidaats- en stembureauniveau – te publiceren op de website van de gemeente. Zo kunnen belangstellenden de totstandkoming van de verkiezingsuitslag narekenen.

Bij de Tweede Kamerverkiezing van maart 2021 zijn ter uitvoering van de motie-Özütok/Den Boer (Kamerstukken II 2019/20, 35165, nr. 12) stappen gezet om deze documenten op een centrale plek te publiceren. Gemeenten hebben een vaste website aangeleverd bij de Kiesraad waar de kiezers de gepubliceerde documenten kunnen vinden. Op de website van de Kiesraad is een portaal te vinden met daarin voor elke gemeente een link naar de webpagina waar de genoemde documenten tot drie maanden na de verkiezingsdatum moeten zijn gepubliceerd. Zo wordt informatie over de verkiezingsuitslagen makkelijker vindbaar.

3. Digitale democratie

• Actiehouder: Ministerie van BZK en Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG)
• In samenwerking met: Provincie Zuid-Holland, Provincie Groningen, Netwerk Democratie, Rathenau Instituut

De actiehouder heeft geen nieuwe update aangeleverd. Daarom nogmaals de laatste update (6 december 2021):

Het doel van dit actiepunt is het bekend maken met en ondersteuning bieden bij digitale participatie van lokale overheden (gemeenten, provincies, waterschappen). Met handreikingen, webinars en leerkringen helpt Democratie in Actie (VNG/BZK) om aan de slag te gaan met (open source) digitale participatie.

Het programma Democratie in Actie heeft de afgelopen maanden gewerkt aan het borgen van de kennis die de afgelopen vier jaar is opgedaan. De kern van de handreikingen, animaties en voorbeelden is te vinden op de website van Democatie in Actie. Ook is in navolging van de provincies Groningen en Zuid-Holland met Noord-Holland en Friesland een ‘provinciedeal digitale democratie’ gesloten. Hiermee worden (open source) digitale participatieplatfora voor de provincie en deelnemende gemeenten en waterschappen mogelijk gemaakt. Tot slot is er dit najaar (okt/nov/dec) een driedelige leerkring waar overheden die zich oriënteren op digitale participatie de technische, proces en politieke lessen tot zich kunnen nemen.

II Open Informatie

4. Vervolg Open Wob

• Actiehouder: Provincie Noord-Holland
• In samenwerking met: Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), Waterschappen, verschillende gemeenten, Nationale Politie, verschillende provincies en Open State Foundation (OSF)

De actiehouder heeft geen nieuwe update aangeleverd.

Vorige update (21 februari 2022):

Het project Open Wob staat on hold omdat actieve openbaarmaking van overheidsdocumentatie via het Platform Open Overheid Informatie (PLOOI) nog niet mogelijk is.

5. Actieve openbaarmaking Rijk

• Actiehouder: Rijksprogramma Duurzaam Digitale Informatiehuishouding (RDDI)
• In samenwerking met: Ministeries

Actieve openbaarmaking van beslisnota’s
Vanaf 20 september 2022 wordt bij elk Kamerstuk de bijbehorende beslisnota openbaar gemaakt. Met deze nota’s, die bedoeld zijn voor de bewindspersonen op de departementen, wordt onderbouwd hoe besluitvorming tot stand is gekomen. De beslisnota’s worden opgesteld door middel van een uniforme werkwijze en sjabloon dat door RDDI bij de departementen geïmplementeerd is. Ook heeft RDDI een aantal leermiddelen ontwikkeld: De animatie ‘Beslisnota’s schrijven die openbaar worden’ en de infographic ‘Beslisnota’s: schrijven voor openbaarheid’. Eind 2022 zullen circa 3.000 beslisnota’s openbaar zijn gemaakt.

Ondersteuning openbaarmaking vanuit de Woo, de leermiddelen
Ter ondersteuning van de Wet open overheid heeft RDDI een aantal leermiddelen ontwikkeld en uitgerold. In het najaar van 2022 hebben 4 masterclasses ABD over Openbaarmaking plaatsgevonden (1 live- en 3 online-bijeenkomsten), met 34 deelnemers uit een grote variëteit aan organisaties. In 2023 zal de training Gedragsverandering en overheidsinformatie voor leidinggevenden van start gaan.

Daarnaast heeft RDDI de handreikingen ‘Woo-verzoeken sneller behandelen: maatregelen in de informatiehuishouding’ gemaakt. Deze zijn uitbracht met twee werksessies: één voor Woo-behandelaars en informatiespecialisten en één voor leidinggevenden.

III Open Communicatie

6. Direct Duidelijk Brigade

• Actiehouder: Ministerie van BZK
• In samenwerking met: Verschillende gemeenten, provincies, waterschappen, ministeries en met de Nederlandse Taalunie en ‘Lezen en Schrijven’

De actiehouder heeft geen nieuwe update aangeleverd. Daarom plaatsen we nogmaals de laatste update (6 december 2021):

60 organisaties hebben nu de Direct Duidelijk deal getekend. Ook dit jaar hebben we een Direct Duidelijk enquête uit laten voeren. Het percentage van de respondenten dat aangeeft dat hun organisatie aan de slag is, is gelijk gebleven. Wel is er een lichte verbetering in het percentage organisaties dat test met burgers en het percentage respondenten dat minder weerstand ontvangt van collega’s in het motiveren om begrijpelijk te schrijven.

IV Open Organisatie

7. De toekomst ‘Beleidsintimiteit’

• Actiehouder: Instituut voor Maatschappelijke Innovatie (IMI)
• In samenwerking met: Ministerie van BZK, Ministerie van Algemene Zaken, verschillende andere ministeries en Open State Foundation (OSF)

De actiehouder heeft geen nieuwe update aangeleverd.

Vorige update (30 juni 2022):

Transparantie versus vertrouwelijkheid. Over dit dilemma gaat het actiepunt ‘De toekomst van beleidsintimiteit’. Aan de ene kant is er het belang van een democratisch en transparant bestuur. De kwaliteit van de bestuurlijke besluitvorming kan toenemen indien het maatschappelijk debat gevoed wordt met alle beschikbare kennis en alle relevante overwegingen en argumenten, ook als deze afkomstig zijn van ambtenaren. Aan de andere kant is er ook het belang van een noodzakelijke vertrouwelijkheidsrelatie tussen bewindspersonen en de ambtelijke organisatie, waarbij sommige overwegingen in vertrouwen gedeeld kunnen worden.

In de Wet open overheid (Woo) en de kabinetsreactie op het POK-rapport staan nieuwe regels en afspraken op het gebied van beleidsintimiteit. Er kan minder snel een beroep gedaan worden op de uitzonderingsgrond ‘persoonlijke beleidsopvattingen, bestemd voor intern beraad’. Dat vormt ook het uitgangspunt in de nieuwe Wob-instructie.

Voortgang februari 2022:

• Analyse van nota’s. (afgerond)
• Interviews met Wob juristen, beleidsmedewerkers, topambtenaren, bestuurders, wetenschappers en maatschappelijke organisaties. (loopt)
• Enkele digitale bijeenkomsten in de vorm van expert meetings en masterclasses. (loopt)
• Begeleiding Masterscriptie over Beleidsintimiteit. (afgerond)
• Analyse van interpretatie ‘persoonlijke beleidsopvattingen’ in Kamerbrieven en Handelingen van 2020 en 2021 (loopt).

8. Investeren in vakmanschap

• Actiehouder: Ministerie van Algemene Zaken (AZ) en de Voorlichtingsraad

De actiehouder heeft geen nieuwe update aangeleverd.

Vorige update (30 juni 2022):

Na gesprekken met diverse collega’s is de handreiking dilemmagesprekken beschikbaar. De handreiking is bedoeld om bij schurende kwesties rond actieve openbaarheid elkaar op de werkvloer te kunnen aanspreken om handelingsperspectief te bespreken. Er zijn versies voor begeleiders, deelnemers en inbrengers van situaties/cases. De aandacht richt zich nu op begeleid gebruiken van de handreiking en onderbrenging bij pools van begeleiders, facilitatoren, opleidingen en introductieprogramma’s.

V Open Inkoop

9. Contract Register

• Actiehouder: Ministerie van BZK
• In samenwerking met: Chief Procurement Officer Rijk en Open State Foundation (OSF)

Voorgeschiedenis
Januari 2021 is het project Contract register gestart. De eerste helft van 2021 zijn de behoeftes van de stakeholders aan informatie over de rijksinkoop geïnventariseerd. Dit is door de Open State Foundation (OSF) vastgelegd in een rapport. December 2021 heeft demissionair staatssecretaris Knops van het ministerie van BZK de beleidsreactie op het OSF-rapport vastgesteld en openbaar gemaakt. April 2022 heeft Fredo Schotanus, hoogleraar Publieke Inkoop aan de Universiteit van Utrecht, advies aan het Rijk uitgebracht over welke informatie binnen de wettelijke kaders openbaar gemaakt zou moeten worden. Het Rijk heeft hier Juli 2022 op gereageerd. Vervolgens is een ontwerp gemaakt van het open platform, waarbij gebruik is gemaakt van User Experience onderzoek. Dat maakte het mogelijk om de informatie op een doelgroepgerichte manier te ordenen, aansluitend bij de informatiebehoefte van de gebruiker.

Open Platform Rijksinkoop online
Alle bovenstaande informatie is te vinden op het Open Platform Rijksinkoop. December 2022 is het Open Platform Rijksinkoop, Zaken doen met het Rijk, gelanceerd. Hiermee is het project afgerond, maar het streven is om het platform door te ontwikkelen op weg naar een constructieve dialoog tussen het Rijk en externe stakeholders over de beste Rijksinkoop met impact.

VI Open Technologie

10. Open Data Communities

• Actiehouder: Ministerie van BZK, Kennis- en exploitatiecentrum Officiële Overheidspublicaties (KOOP) en data.overheid.nl
• In samenwerking met: Organisaties die actief zijn in een van de vakgebieden van de data communities, zoals Dienst Uitvoering Onderwijs en Geonovum

De actiehouder heeft geen nieuwe update aangeleverd. Daarom plaatsen we nogmaals de vorige update (6 december 2021):

In de zomerperiode hebben we gewerkt aan de verdere totstandkoming van de  data communities. Daarnaast besteden we veel tijd en aandacht in het zoeken en vinden van data. We hebben een viertal pilots gedraaid rondom begrippen, condities, datamodellen en datakwaliteit. Dit met als doel om de vindbaarheid van data te vergroten en dit zal ten goede komen aan de data communities. De resultaten hiervan zullen omstreeks oktober zichtbaar worden op data.overheid.nl. Voor vragen zijn we bereikbaar via data@koop.overheid.nl.

11. Open Source

• Actiehouder: Ministerie van BZK
• In samenwerking met: Ministeries en overheidsorganisaties, ICTU, Foundation for Public Code, Open State Foundation, Code for NL, EMMA Communicatie

De beleidslijn ‘open, tenzij’ stelt dat broncode open source moet worden gepubliceerd, tenzij er een gegronde reden is om dit niet te doen. Dit draagt bij aan een transparante en efficiënte overheid. BZK heeft een rapport laten maken met als doel aan de vrijblijvendheid van Open, tenzij voorbij te gaan.

De ‘tenzij’ is hierin gespecificeerd om overheden meer houvast te geven. Hiertoe dient te worden aangesloten bij de Wet open overheid (Woo). Omdat broncode overheidsinformatie is, is de Woo van toepassing. Het al dan niet openbaar maken van broncode dient daarom gemotiveerd te worden aan de hand van de weigeringsgronden van de Woo.

Om overheden te helpen met opensourcewerken is tevens een afwegingskader opgesteld. Dit helpt keuzes te maken t.a.v. de meest geschikte mate van ‘openheid’ en bijvoorbeeld een prioritering op te stellen omtrent het open sourcen van het bestaande applicatielandschap.

Tot slot wil het ministerie van BZK het goede voorbeeld te geven qua opensourcewerken. De belangrijkste aanbeveling uit de rapportage is het oprichten van een open source programmabureau, of in (internationaal) jargon: een OSPO (Open Source Program Office).

Meedenken en meedelen? Word lid van de  open source community op Pleio.

12. Open Algoritmen

• Actiehouder: Ministerie van BZK
• In samenwerking met: Ministerie van Justitie en Veiligheid, Algemene Rekenkamer

De actiehouder heeft geen nieuwe update aangeleverd. Daarom plaatsen we nogmaals de laatste update (september 2021):

De impact assessment mensenrechten en algoritmes (IAMA) is gereed en wordt op 15 september tijdens het I-Bestuur congres gepresenteerd. Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) heeft de Universiteit Utrecht – de ontwikkelaars van de IAMA – gevraagd om een voorstel te doen om ondersteuning te bieden aan partijen die de IAMA uitvoeren. BZK moet nog op dit voorstel reageren.

Bij het  Leer- en Expertisepunt Datagedreven werken (LED) is een overzicht gemaakt van een aantal instrumenten op het gebied van algoritmen en ethiek. In dit overzicht wordt beschreven hoe de instrumenten zich tot elkaar verhouden. Dit overzicht wordt binnenkort op  digitaleoverheid.nl geplaatst.

VII Open Recht

13. Open Klachten

• Actiehouder: Open State Foundation (OSF)
• In samenwerking met: Nationale en lokale ombudsmannen, gemeenten, VNG Realisatie, ministerie van BZK, Pathfinders for Justice en NYU-CIC

Het Open Klachten team heeft in de laatste fase van het project een eerste versie van de semantische open klachten data standaard vastgesteld. Het consortium heeft zich ondertussen uitgebreid door de deelname van nieuwe gemeenten en lokale ombudsmannen. De volgende stap is het vormgeven van een vervolgproject waarin de standaard wordt geïmplementeerd en eerste klachten openbaar worden gepubliceerd.