Update #6 Actieplan Open Overheid 2020-2022

Nieuwsbericht | 30-06-2022 | 00:00

I Open Democratie

1. Transparantie in de Wet op de politieke partijen

• Actiehouder: Ministerie van BZK
• In samenwerking met: Partijen die betrokken zijn in elk wetgevingsproces (ministeries, Raad van State)

De actiehouder heeft geen nieuwe update aangeleverd. Vorige update (21 februari 2022):

De Tweede Kamer heeft op 15 februari en 22 februari gedebatteerd over het voorstel voor een Evaluatiewet financiering politieke partijen. Dit voorstel heeft onder meer tot doel om de transparantie over de financiering van politieke partijen verder te vergroten. De discussie ging met name over de vraag of er een plafond moet komen voor giften, of de drempel voor openbaarmaking van giften moet worden verlaagd en of er regels moeten komen voor de financiering van decentrale politieke partijen, al dan niet met een subsidieregeling. Na het voorjaarsreces gaat het debat verder met de Tweede Termijn van de Kamer en de minister.

2. Transparantie verkiezingsproces

• Actiehouder: Ministerie van BZK
• In samenwerking met: Partijen die betrokken zijn in elk wetgevingsproces (ministeries, Raad van State)

De actiehouder heeft geen nieuwe update aangeleverd. Daarom nogmaals de laatste update (6 december 2021):

Sinds 1 januari 2019 zijn gemeenten wettelijk verplicht om de processen-verbaal van alle stembureaus, met daarin de uitkomsten van het tellen van de stemmen, te publiceren op de gemeentelijke website. Gemeenten gebruiken software bij de totalisering van de uitslagen op stembureauniveau. Bij de afgelopen Tweede Kamerverkiezing (maart 2021) gold de wettelijke verplichting om het door die programmatuur gemaakte bestand – met alle gedigitaliseerde uitslagen op kandidaats- en stembureauniveau – te publiceren op de website van de gemeente. Zo kunnen belangstellenden de totstandkoming van de verkiezingsuitslag narekenen.

Bij de Tweede Kamerverkiezing van maart 2021 zijn ter uitvoering van de motie-Özütok/Den Boer (Kamerstukken II 2019/20, 35165, nr. 12) stappen gezet om deze documenten op een centrale plek te publiceren. Gemeenten hebben een vaste website aangeleverd bij de Kiesraad waar de kiezers de gepubliceerde documenten kunnen vinden. Op de website van de Kiesraad is een portaal te vinden met daarin voor elke gemeente een link naar de webpagina waar de genoemde documenten tot drie maanden na de verkiezingsdatum moeten zijn gepubliceerd. Zo wordt informatie over de verkiezingsuitslagen makkelijker vindbaar.

3. Digitale democratie

• Actiehouder: Ministerie van BZK en Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG)
• In samenwerking met: Provincie Zuid-Holland, Provincie Groningen, Netwerk Democratie, Rathenau Instituut

De actiehouder heeft geen nieuwe update aangeleverd. Daarom nogmaals de laatste update (6 december 2021):

Het doel van dit actiepunt is het bekend maken met en ondersteuning bieden bij digitale participatie van lokale overheden (gemeenten, provincies, waterschappen). Met handreikingen, webinars en leerkringen helpt Democratie in Actie (VNG/BZK) om aan de slag te gaan met (open source) digitale participatie.

Het programma Democratie in Actie heeft de afgelopen maanden gewerkt aan het borgen van de kennis die de afgelopen vier jaar is opgedaan. De kern van de handreikingen, animaties en voorbeelden is te vinden op de website van Democatie in Actie. Ook is in navolging van de provincies Groningen en Zuid-Holland met Noord-Holland en Friesland een ‘provinciedeal digitale democratie’ gesloten. Hiermee worden (open source) digitale participatieplatfora voor de provincie en deelnemende gemeenten en waterschappen mogelijk gemaakt. Tot slot is er dit najaar (okt/nov/dec) een driedelige leerkring waar overheden die zich oriënteren op digitale participatie de technische, proces en politieke lessen tot zich kunnen nemen.

II Open Informatie

4. Vervolg Open Wob

• Actiehouder: Provincie Noord-Holland
• In samenwerking met: Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), Waterschappen, verschillende gemeenten, Nationale Politie, verschillende provincies en Open State Foundation (OSF)

De actiehouder heeft geen nieuwe update aangeleverd.

Vorige update (21 februari 2022):

Het project Open Wob staat on hold omdat actieve openbaarmaking van overheidsdocumentatie via het Platform Open Overheid Informatie (PLOOI) nog niet mogelijk is.

5. Actieve openbaarmaking Rijk

• Actiehouder: Rijksprogramma Duurzaam Digitale Informatiehuishouding (RDDI)
• In samenwerking met: Ministeries

Ter ondersteuning van de Wet open overheid die op 1 mei 2022 in werking is getreden heeft RDDI diverse leermiddelen ontwikkeld. RDDI maakte een e-learning voor Rijksmedewerkers en leidinggevenden. Er is een nieuwe geactualiseerde versie van de e-learning actieve openbaarmaking beschikbaar. Sinds september 2021 hebben 880 medewerkers de e-learning afgerond. Ook de masterclass voor leidinggevenden wordt geactualiseerd en opnieuw georganiseerd. In totaal hebben 31 leidinggevenden de nieuwe masterclasses in het voorjaar gevolgd. Ook is de digitale kaartenset om met elkaar in gesprek te gaan over actieve openbaarmaking 309 keer gedownload.

Daarnaast ontwikkelt RDDI de handreiking “Passief openbaarmaking ondersteun je zo!” voor het verbeteren van de informatiehuishouding rondom de afhandeling en publicatie van Woo-verzoeken.

Actieve openbaarmaking van beslisnota’s
Beslisnota’s over wetgeving en beleidsvorming zijn sinds 1 juli 2021 openbaar. Met de beslisnota wordt onderbouwd hoe besluitvorming tot stand is gekomen. Dit is een belangrijke bijdrage aan transparantie. De beslisnota’s worden opgesteld middels een uniforme werkwijze en sjabloon dat door RDDI bij de departementen geïmplementeerd is. Vanaf 20 september 2022 volgen beslisnota’s over andere onderwerpen. Sjabloon en werkinstructie zijn geëvalueerd en worden waar nodig aangepast. In aantallen is de verwachting dat Rijksbreed eind 2022 vele duizenden beslisnota’s zijn gepubliceerd.

Bewustwording en training
Voor de mijlpalen 1 mei (Woo) en 20 september (beslisnota’s) organiseert RDDI campagnes en leeractiviteiten om bewustwording en kennis bij Rijksmedewerkers  te vergroten.  In het tweede kwartaal van 2022 voerde RDDI Rijksbreed de campagne Digitaal Werken uit met bijzondere aandacht voor meer openbaarheid. RDDI werkt hierbij samen met andere rijksbrede programma’s.

III Open Communicatie

6. Direct Duidelijk Brigade

• Actiehouder: Ministerie van BZK
• In samenwerking met: Verschillende gemeenten, provincies, waterschappen, ministeries en met de Nederlandse Taalunie en ‘Lezen en Schrijven’

De actiehouder heeft geen nieuwe update aangeleverd. Daarom plaatsen we nogmaals de laatste update (6 december 2021):

60 organisaties hebben nu de Direct Duidelijk deal getekend. Ook dit jaar hebben we een Direct Duidelijk enquête uit laten voeren. Het percentage van de respondenten dat aangeeft dat hun organisatie aan de slag is, is gelijk gebleven. Wel is er een lichte verbetering in het percentage organisaties dat test met burgers en het percentage respondenten dat minder weerstand ontvangt van collega’s in het motiveren om begrijpelijk te schrijven.

IV Open Organisatie

7. De toekomst ‘Beleidsintimiteit’

• Actiehouder: Instituut voor Maatschappelijke Innovatie (IMI)
• In samenwerking met: Ministerie van BZK, Ministerie van Algemene Zaken, verschillende andere ministeries en Open State Foundation (OSF)

Transparantie versus vertrouwelijkheid. Over dit dilemma gaat het actiepunt ‘De toekomst van beleidsintimiteit’. Aan de ene kant is er het belang van een goede, democratische en transparante bestuursvoering. De kwaliteit van de bestuurlijke besluitvorming kan toenemen indien het maatschappelijk debat gevoed wordt met alle beschikbare kennis en alle relevante overwegingen en argumenten, ook als deze afkomstig zijn van ambtenaren. Aan de andere kant is er ook het belang van een noodzakelijke vertrouwelijkheidsrelatie tussen bewindspersonen en de ambtelijke organisatie, waarbij sommige overwegingen in vertrouwen gedeeld kunnen worden.

In de Wet open overheid (Woo) en de kabinetsreactie op het POK-rapport staan nieuwe regels en afspraken op het gebied van beleidsintimiteit. Er kan minder snel een beroep gedaan worden op de uitzonderingsgrond ‘persoonlijke beleidsopvattingen, bestemd voor intern beraad’.

Voortgang juni 2022

1. Analyse van interpretatie ‘persoonlijke beleidsopvattingen’ in Kamerbrieven en Handelingen  2020-2022 (afgerond).
2. Digitale bijeenkomsten. (afgerond)
3. Begeleiding Masterscriptie over Beleidsintimiteit. (afgerond)
4. Interviews met Wob juristen, beleidsmedewerkers, topambtenaren, bestuurders, wetenschappers en maatschappelijke organisaties. (loopt)
5. Bijeenkomst met kernspelers (planning najaar 2022)
6. Document met conclusies en aanbevelingen (planning najaar 2022)

8. Investeren in vakmanschap

• Actiehouder: Ministerie van Algemene Zaken (AZ) en de Voorlichtingsraad.

De handreiking dilemmagesprekken bij actieve openbaarheid is klaar. In de afgelopen maanden is de gespreksaanpak enkele malen getest. Het document zal als product van het Actieplan Open Overheid in de zomer worden vormgegeven en gepubliceerd op de website van het Actieplan.

Met diverse netwerken binnen de overheid wordt bezien hoe de handreiking verder kan worden benut bij het versterken van actieve openbaarheid.

V Open Inkoop

9. Contract Register

• Actiehouder: Ministerie van BZK
• In samenwerking met: Chief Procurement Officer Rijk en Open State Foundation (OSF)

In december heeft demissionair staatssecretaris Knops van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) de beleidsreactie op het OSF-rapport vastgesteld. Op 1 december 2022 gaat het platform, waarop alle openbare informatie over de Rijksinkoop toegankelijk wordt gemaakt, live. Daarbij is het streven om deze informatie in onderlinge samenhang te presenteren, waarbij wordt aangehaakt bij de belevingswereld van de gebruikers van het platform. Om zo een basis te leggen voor de dialoog van het Rijk met de externe stakeholders en daarmee het draagvlak voor onze democratie te versterken.

Aan Fredo Schotanus, hoogleraar Publieke Inkoop aan de Universiteit van Utrecht, is door BZK gevraagd om advies uit te brengen over de mogelijkheden om meer inkoopinformatie openbaar te maken dan nu het geval is. Zijn advies is april 2022 uitgebracht. Medio 2022 zal door het Rijk een besluit worden genomen over de opvolging van het advies.

Op 30 en 31 Mei 2022 is, in het Koninklijk Instituut voor de Tropen in Amsterdam, een tweedaagse, internationale conferentie gehouden over Open Inkoop in de Europese Unie. De conferentie, geopend door de staatssecretaris voor Digitalisering, Alexandra van Huffelen, was een succes. Met 150 deelnemers, waarvan 29 uit andere EU-landen. En een gemiddelde waardering van de participanten voor het plenaire gedeelte en de zes workshops van een 8,8. De speciale website is geüpdatet en bevat nu een samenvatting van de uitkomst en alle gehouden presentaties.

VI Open Technologie

10. Open Data Communities

• Actiehouder: Ministerie van BZK, Kennis- en exploitatiecentrum Officiële Overheidspublicaties (KOOP) en data.overheid.nl
• In samenwerking met: Organisaties die actief zijn in een van de vakgebieden van de data communities, zoals Dienst Uitvoering Onderwijs en Geonovum

De actiehouder heeft geen nieuwe update aangeleverd. Daarom plaatsen we nogmaals de vorige update (6 december 2021):

In de zomerperiode hebben we gewerkt aan de verdere totstandkoming van de  data communities. Daarnaast besteden we veel tijd en aandacht in het zoeken en vinden van data. We hebben een viertal pilots gedraaid rondom begrippen, condities, datamodellen en datakwaliteit. Dit met als doel om de vindbaarheid van data te vergroten en dit zal ten goede komen aan de data communities. De resultaten hiervan zullen omstreeks oktober zichtbaar worden op data.overheid.nl. Voor vragen zijn we bereikbaar via data@koop.overheid.nl.

11. Open Source

• Actiehouder: Ministerie van BZK
• In samenwerking met: Ministeries en overheidsorganisaties, ICTU, Foundation for Public Code, Open State Foundation, Code for NL, EMMA Communicatie

De actiehouder heeft geen nieuwe update aangeleverd. Daarom plaatsen we nogmaals de vorige update (6 december 2021):

In de laatste twee maanden van 2021 blijft het beleidsteam zich inzetten om de bewustwording rond open source te vergroten. Dit doen we o.a. met de uitwerking van drie grote projecten: open source strategie, uitwerken van de open, tenzij en het maken van een MOOC.

Open source strategie:
Het ministerie van BZK heeft zich tot doel gesteld zelf het goede voorbeeld te willen geven in het gebruik en ontwikkelen van open source overheidssoftware. Hiertoe wil het ministerie een (open source) strategie laten ontwikkelen. Daarvoor organiseren we allereerst een Marktconsultatie om (markt)informatie op te halen over o.a. de (inhoudelijke) afbakening en uitvoeringsvarianten van de uitvraag. Op 12 november 2021 is de aankondiging van de Marktconsultatie op de  website van CTM geplaatst. Vanuit CTM wordt de Marktconsultatie via een link ook geplaatst op de  website van TenderNed.

Uitwerken van de ‘Open, tenzij’:
De beleidslijn ‘Open, tenzij’ vraagt om een concretiseringsslag die zich richt op inkopers binnen de overheid. Deze concretiseringsslag willen we maken door te komen met uitgewerkte gunningscriteria en een licentiewijzer voor inkopers. Dit gaat hen (en anderen die met het verwerven van digitale oplossingen bezig zijn) helpen om open source toepassingen beter te kunnen waarderen in aanbestedingsprocedures. De eerste bevindingen worden via een zestal artikelen in de open source nieuwsbrief en op iBestuur gedeeld. De licentiewijzer zal begin februari via Pleio beschikbaar zijn.

MOOC: Open source van ambitie naar realiteit
Zonder dat we ons er bewust van zijn, worden we dagelijks geconfronteerd met open source. In een viertal informatieve video’s (MOOC) die we samen met de VOM, Public Cinema en Publiek Denken maken, gaan we op onderzoek uit. Wat is nu eigenlijk open source, waar worden de principes van open source toegepast, welke kansen en risico’s zijn er en hoe maakt open source de dienstverlening van de overheid open, wendbaar en transparant? Een nieuwsgierige reporter gaat op onderzoek uit. In haar zoektocht interviewt zij verschillende experts, mensen die werkzaam zijn bij de overheid en mensen uit het bedrijfsleven. Vanuit verschillende invalshoeken werken we vier vraagstukken uit en maken we vier video’s met inzichten waar de kijker zelf verder over na kan denken.

Meedenken en meedelen? Word lid van de  open source community op Pleio.

12. Open Algoritmen

• Actiehouder: Ministerie van BZK
• In samenwerking met: Ministerie van Justitie en Veiligheid, Algemene Rekenkamer

De actiehouder heeft geen nieuwe update aangeleverd. Daarom plaatsen we nogmaals de vorige update (6 december 2021):

De impact assessment mensenrechten en algoritmes (IAMA) is gereed en wordt op 15 september tijdens het I-Bestuur congres gepresenteerd. Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) heeft de Universiteit Utrecht – de ontwikkelaars van de IAMA – gevraagd om een voorstel te doen om ondersteuning te bieden aan partijen die de IAMA uitvoeren. BZK moet nog op dit voorstel reageren.

Bij het  Leer- en Expertisepunt Datagedreven werken (LED) is een overzicht gemaakt van een aantal instrumenten op het gebied van algoritmen en ethiek. In dit overzicht wordt beschreven hoe de instrumenten zich tot elkaar verhouden. Dit overzicht wordt binnenkort op  digitaleoverheid.nl geplaatst.

VII Open Recht

13. Open Klachten

• Actiehouder: Open State Foundation (OSF)
• In samenwerking met: Nationale en lokale ombudsmannen, gemeenten, VNG Realisatie, ministerie van BZK, Pathfinders for Justice en NYU-CIC

De actiehouder heeft geen nieuwe update aangeleverd. Daarom plaatsen we nogmaals de vorige update (6 december 2021):

In oktober is het consortium bij elkaar gekomen voor de kick-off van het project. Tijdens deze sessie is het projectplan voorgelegd en besproken. Dit jaar gaan de Nationale Ombudsman en de Open State Foundation aan de slag met het opstellen van een startnotitie. Deze startnotitie zal de focus en doelstelling van het project verder definiëren. Op basis hiervan zullen andere stakeholders die zich met klachtenbehandeling bezighouden uitgenodigd worden deel te nemen aan het traject. De volgende stap is het verkennen van de opzet en inhoud van de uiteindelijke open data standaard.