Update #5 Actieplan Open Overheid 2020-2022

Nieuwsbericht | 21-02-2022 | 10:39

I Open Democratie

1. Transparantie in de Wet op de politieke partijen

• Actiehouder: Ministerie van BZK
• In samenwerking met: Partijen die betrokken zijn in elk wetgevingsproces (ministeries, Raad van State)

De Tweede Kamer heeft op 15 februari en 22 februari gedebatteerd over het voorstel voor een Evaluatiewet financiering politieke partijen. Dit voorstel heeft onder meer tot doel om de transparantie over de financiering van politieke partijen verder te vergroten. De discussie ging met name over de vraag of er een plafond moet komen voor giften, of de drempel voor openbaarmaking van giften moet worden verlaagd en of er regels moeten komen voor de financiering van decentrale politieke partijen, al dan niet met een subsidieregeling. Na het voorjaarsreces gaat het debat verder met de Tweede Termijn van de Kamer en de minister.

2. Transparantie verkiezingsproces

• Actiehouder: Ministerie van BZK
• In samenwerking met: Partijen die betrokken zijn in elk wetgevingsproces (ministeries, Raad van State)

De actiehouder heeft geen nieuwe update aangeleverd. Daarom nogmaals de laatste update:

Sinds 1 januari 2019 zijn gemeenten wettelijk verplicht om de processen-verbaal van alle stembureaus, met daarin de uitkomsten van het tellen van de stemmen, te publiceren op de gemeentelijke website. Gemeenten gebruiken software bij de totalisering van de uitslagen op stembureauniveau. Bij de afgelopen Tweede Kamerverkiezing (maart 2021) gold de wettelijke verplichting om het door die programmatuur gemaakte bestand – met alle gedigitaliseerde uitslagen op kandidaats- en stembureauniveau – te publiceren op de website van de gemeente. Zo kunnen belangstellenden de totstandkoming van de verkiezingsuitslag narekenen.

Bij de Tweede Kamerverkiezing van maart 2021 zijn ter uitvoering van de motie-Özütok/Den Boer (Kamerstukken II 2019/20, 35165, nr. 12) stappen gezet om deze documenten op een centrale plek te publiceren. Gemeenten hebben een vaste website aangeleverd bij de Kiesraad waar de kiezers de gepubliceerde documenten kunnen vinden. Op de website van de Kiesraad is een portaal te vinden met daarin voor elke gemeente een link naar de webpagina waar de genoemde documenten tot drie maanden na de verkiezingsdatum moeten zijn gepubliceerd. Zo wordt informatie over de verkiezingsuitslagen makkelijker vindbaar.

3. Digitale democratie

• Actiehouder: Ministerie van BZK en Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG)
• In samenwerking met: Provincie Zuid-Holland, Provincie Groningen, Netwerk Democratie, Rathenau Instituut

De actiehouder heeft geen nieuwe update aangeleverd. Daarom nogmaals de laatste update:

Het doel van dit actiepunt is het bekend maken met en ondersteuning bieden bij digitale participatie van lokale overheden (gemeenten, provincies, waterschappen). Met handreikingen, webinars en leerkringen helpt Democratie in Actie (VNG/BZK) om aan de slag te gaan met (open source) digitale participatie.

Het programma Democratie in Actie heeft de afgelopen maanden gewerkt aan het borgen van de kennis die de afgelopen vier jaar is opgedaan. De kern van de handreikingen, animaties en voorbeelden is te vinden op de website van Democatie in Actie. Ook is in navolging van de provincies Groningen en Zuid-Holland met Noord-Holland en Friesland een ‘provinciedeal digitale democratie’ gesloten. Hiermee worden (open source) digitale participatieplatfora voor de provincie en deelnemende gemeenten en waterschappen mogelijk gemaakt. Tot slot is er dit najaar (okt/nov/dec) een driedelige leerkring waar overheden die zich oriënteren op digitale participatie de technische, proces en politieke lessen tot zich kunnen nemen.

II Open Informatie

4. Vervolg Open Wob

• Actiehouder: Provincie Noord-Holland
• In samenwerking met: Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), Waterschappen, verschillende gemeenten, Nationale Politie, verschillende provincies en Open State Foundation (OSF)

Het project Open Wob staat on hold omdat actieve openbaarmaking van overheidsdocumentatie via het Platform Open Overheid Informatie (PLOOI) nog niet mogelijk is.

5. Actieve openbaarmaking Rijk

• Actiehouder: Rijksprogramma Duurzaam Digitale Informatiehuishouding (RDDI)
• In samenwerking met: Ministeries

RDDI richt zich in de eerste helft van 2022 op kennisontwikkeling rond openbaarmaking, door middel van cursussen en campagnes. Dit is urgent, nu de Wet open overheid op 1 mei in werking treedt. In 2021 heeft RDDI e-learnings actieve openbaarmaking ontwikkeld voor rijksmedewerkers én leidinggevenden. In 2022 actualiseren we deze en ontwikkelen we een gesprekstool openbaarmaking. Hiermee kunnen teams onderling in gesprek. De leermiddelen zijn voor rijksmedewerkers gratis beschikbaar via de Rijksacademie voor Digitalisering en Informatisering Overheid. Ook de masterclass voor leidinggevenden wordt geactualiseerd en opnieuw georganiseerd. Tot slot ontwikkelen we producten die de openbaarmaking van Woo-verzoeken ondersteunen.

Naast openbaarmaking vanuit de Woo ondersteunt RDDI bij de actieve openbaarmaking van beslisnota’s. Beslisnota’s over wetgeving en beleidsvorming zijn sinds 1 juli 2021 openbaar: tot half februari waren dit er 381. RDDI implementeerde een uniform beslisnota-sjabloon bij de rijksonderdelen. In de tweede helft van 2022 volgen beslisnota’s over andere onderwerpen. RDDI past het sjabloon aan op basis van evaluaties. Daarbij kijken we vooruit naar publicatie op PLOOI.

III Open Communicatie

6. Direct Duidelijk Brigade

• Actiehouder: Ministerie van BZK
• In samenwerking met: Verschillende gemeenten, provincies, waterschappen, ministeries en met de Nederlandse Taalunie en ‘Lezen en Schrijven’

De actiehouder heeft geen nieuwe update aangeleverd. Daarom plaatsen we nogmaals de laatste update:

60 organisaties hebben nu de Direct Duidelijk deal getekend. Ook dit jaar hebben we een Direct Duidelijk enquête uit laten voeren. Het percentage van de respondenten dat aangeeft dat hun organisatie aan de slag is, is gelijk gebleven. Wel is er een lichte verbetering in het percentage organisaties dat test met burgers en het percentage respondenten dat minder weerstand ontvangt van collega’s in het motiveren om begrijpelijk te schrijven.

IV Open Organisatie

7. De toekomst ‘Beleidsintimiteit’

• Actiehouder: Instituut voor Maatschappelijke Innovatie (IMI)
• In samenwerking met: Ministerie van BZK, Ministerie van Algemene Zaken, verschillende andere ministeries en Open State Foundation (OSF)

Transparantie versus vertrouwelijkheid. Over dit dilemma gaat het actiepunt ‘De toekomst van beleidsintimiteit’. Aan de ene kant is er het belang van een democratisch en transparant bestuur. De kwaliteit van de bestuurlijke besluitvorming kan toenemen indien het maatschappelijk debat gevoed wordt met alle beschikbare kennis en alle relevante overwegingen en argumenten, ook als deze afkomstig zijn van ambtenaren. Aan de andere kant is er ook het belang van een noodzakelijke vertrouwelijkheidsrelatie tussen bewindspersonen en de ambtelijke organisatie, waarbij sommige overwegingen in vertrouwen gedeeld kunnen worden.

In de Wet open overheid (Woo) en de kabinetsreactie op het POK-rapport staan nieuwe regels en afspraken op het gebied van beleidsintimiteit. Er kan minder snel een beroep gedaan worden op de uitzonderingsgrond ‘persoonlijke beleidsopvattingen, bestemd voor intern beraad’. Dat vormt ook het uitgangspunt in de nieuwe Wob-instructie.

Voortgang februari 2022:

• Analyse van nota’s. (afgerond)
• Interviews met Wob juristen, beleidsmedewerkers, topambtenaren, bestuurders, wetenschappers en maatschappelijke organisaties. (loopt)
• Enkele digitale bijeenkomsten in de vorm van expert meetings en masterclasses. (loopt)
• Begeleiding Masterscriptie over Beleidsintimiteit. (afgerond)
• Analyse van interpretatie ‘persoonlijke beleidsopvattingen’ in Kamerbrieven en Handelingen van 2020 en 2021 (loopt).

8. Investeren in vakmanschap

• Actiehouder: Ministerie van Algemene Zaken (AZ) en de Voorlichtingsraad

Na gesprekken met diverse collega’s is de handreiking dilemmagesprekken beschikbaar. De handreiking is bedoeld om bij schurende kwesties rond actieve openbaarheid elkaar op de werkvloer te kunnen aanspreken om handelingsperspectief te bespreken. Er zijn versies voor begeleiders, deelnemers en inbrengers van situaties/cases. De aandacht richt zich nu op begeleid gebruiken van de handreiking en onderbrenging bij pools van begeleiders, facilitatoren, opleidingen en introductieprogramma’s.

V Open Inkoop

9. Contract Register

• Actiehouder: Ministerie van BZK
• In samenwerking met: Chief Procurement Officer Rijk en Open State Foundation (OSF)

De actiehouder heeft geen nieuwe update aangeleverd. Daarom plaatsen we nogmaals de laatste update:

In december heeft demissionair staatssecretaris Knops van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) de  beleidsreactie op het OSF-rapport vastgesteld. Ministeries kopen jaarlijks gemiddeld voor 10 tot 12 miljard aan goederen en diensten in. Ongeveer een kwart daarvan bestaat uit rijksbrede inkoop. Waar dit geld aan uitgegeven wordt en wat het Rijk met die inkoop wil bereiken, is in 2022 te vinden op een online platform. Daar kunnen burgers, bedrijven en belangenorganisaties bijvoorbeeld zien welke aanbestedingen er starten en welke contracten zijn afgesloten, maar ook wat de plannen van het Rijk zijn voor duurzaam inkopen. Staatssecretaris Knops: “Als rijksoverheid willen we verantwoording afleggen over waar we het belastinggeld aan uitgeven. En vooral over waarom we bepaalde diensten en middelen inkopen. Openheid daarover draagt bij aan de verbinding tussen burgers en overheden. Met de inkoopinformatie hebben bedrijven daarnaast ook een eerlijkere kans om overheidscontracten binnen te halen en een duurzamer, socialer en innovatiever aanbod te ontwikkelen.”

Een deel van de inkoopinformatie is op het moment al openbaar: op rijksoverheid.nl staat informatie over aanbestedingen, over de contracten tussen de rijksoverheid en leveranciers en over hoeveel de rijksoverheid aan de inkoop van goederen en diensten heeft uitgegeven. In 2022 wordt een platform op rijksoverheid.nl ingericht waar de inkoopinformatie te vinden is. Ook de rijksbrede inkoopplannen zijn daar straks te vinden. Bedrijven kunnen zich met informatie uit die plannen beter voorbereiden op offerte-aanvragen. De inkoopinformatie wordt daarnaast beter en duidelijker ontsloten.

VI Open Technologie

10. Open Data Communities

• Actiehouder: Ministerie van BZK, Kennis- en exploitatiecentrum Officiële Overheidspublicaties (KOOP) en data.overheid.nl
• In samenwerking met: Organisaties die actief zijn in een van de vakgebieden van de data communities, zoals Dienst Uitvoering Onderwijs en Geonovum

De actiehouder heeft geen nieuwe update aangeleverd. Daarom plaatsen we nogmaals de vorige update:

In de zomerperiode hebben we gewerkt aan de verdere totstandkoming van de  data communities. Daarnaast besteden we veel tijd en aandacht in het zoeken en vinden van data. We hebben een viertal pilots gedraaid rondom begrippen, condities, datamodellen en datakwaliteit. Dit met als doel om de vindbaarheid van data te vergroten en dit zal ten goede komen aan de data communities. De resultaten hiervan zullen omstreeks oktober zichtbaar worden op data.overheid.nl. Voor vragen zijn we bereikbaar via data@koop.overheid.nl.

11. Open Source

• Actiehouder: Ministerie van BZK
• In samenwerking met: Ministeries en overheidsorganisaties, ICTU, Foundation for Public Code, Open State Foundation, Code for NL, EMMA Communicatie

De actiehouder heeft geen nieuwe update aangeleverd. Daarom plaatsen we nogmaals de vorige update:

In de laatste twee maanden van 2021 blijft het beleidsteam zich inzetten om de bewustwording rond open source te vergroten. Dit doen we o.a. met de uitwerking van drie grote projecten: open source strategie, uitwerken van de open, tenzij en het maken van een MOOC.

Open source strategie:
Het ministerie van BZK heeft zich tot doel gesteld zelf het goede voorbeeld te willen geven in het gebruik en ontwikkelen van open source overheidssoftware. Hiertoe wil het ministerie een (open source) strategie laten ontwikkelen. Daarvoor organiseren we allereerst een Marktconsultatie om (markt)informatie op te halen over o.a. de (inhoudelijke) afbakening en uitvoeringsvarianten van de uitvraag. Op 12 november 2021 is de aankondiging van de Marktconsultatie op de  website van CTM geplaatst. Vanuit CTM wordt de Marktconsultatie via een link ook geplaatst op de  website van TenderNed.

Uitwerken van de ‘Open, tenzij’:
De beleidslijn ‘Open, tenzij’ vraagt om een concretiseringsslag die zich richt op inkopers binnen de overheid. Deze concretiseringsslag willen we maken door te komen met uitgewerkte gunningscriteria en een licentiewijzer voor inkopers. Dit gaat hen (en anderen die met het verwerven van digitale oplossingen bezig zijn) helpen om open source toepassingen beter te kunnen waarderen in aanbestedingsprocedures. De eerste bevindingen worden via een zestal artikelen in de open source nieuwsbrief en op iBestuur gedeeld. De licentiewijzer zal begin februari via Pleio beschikbaar zijn.

MOOC: Open source van ambitie naar realiteit
Zonder dat we ons er bewust van zijn, worden we dagelijks geconfronteerd met open source. In een viertal informatieve video’s (MOOC) die we samen met de VOM, Public Cinema en Publiek Denken maken, gaan we op onderzoek uit. Wat is nu eigenlijk open source, waar worden de principes van open source toegepast, welke kansen en risico’s zijn er en hoe maakt open source de dienstverlening van de overheid open, wendbaar en transparant? Een nieuwsgierige reporter gaat op onderzoek uit. In haar zoektocht interviewt zij verschillende experts, mensen die werkzaam zijn bij de overheid en mensen uit het bedrijfsleven. Vanuit verschillende invalshoeken werken we vier vraagstukken uit en maken we vier video’s met inzichten waar de kijker zelf verder over na kan denken.

Meedenken en meedelen? Word lid van de  open source community op Pleio.

12. Open Algoritmen

• Actiehouder: Ministerie van BZK
• In samenwerking met: Ministerie van Justitie en Veiligheid, Algemene Rekenkamer

De actiehouder heeft geen nieuwe update aangeleverd. Daarom plaatsen we nogmaals de vorige update:

De impact assessment mensenrechten en algoritmes (IAMA) is gereed en wordt op 15 september tijdens het I-Bestuur congres gepresenteerd. Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) heeft de Universiteit Utrecht – de ontwikkelaars van de IAMA – gevraagd om een voorstel te doen om ondersteuning te bieden aan partijen die de IAMA uitvoeren. BZK moet nog op dit voorstel reageren.

Bij het  Leer- en Expertisepunt Datagedreven werken (LED) is een overzicht gemaakt van een aantal instrumenten op het gebied van algoritmen en ethiek. In dit overzicht wordt beschreven hoe de instrumenten zich tot elkaar verhouden. Dit overzicht wordt binnenkort op  digitaleoverheid.nl geplaatst.

VII Open Recht

13. Open Klachten

• Actiehouder: Open State Foundation (OSF)
• In samenwerking met: Nationale en lokale ombudsmannen, gemeenten, VNG Realisatie, ministerie van BZK, Pathfinders for Justice en NYU-CIC

De actiehouder heeft geen nieuwe update aangeleverd. Daarom plaatsen we nogmaals de vorige update:

In oktober is het consortium bij elkaar gekomen voor de kick-off van het project. Tijdens deze sessie is het projectplan voorgelegd en besproken. Dit jaar gaan de Nationale Ombudsman en de Open State Foundation aan de slag met het opstellen van een startnotitie. Deze startnotitie zal de focus en doelstelling van het project verder definiëren. Op basis hiervan zullen andere stakeholders die zich met klachtenbehandeling bezighouden uitgenodigd worden deel te nemen aan het traject. De volgende stap is het verkennen van de opzet en inhoud van de uiteindelijke open data standaard.